La mens'a'j kvalit'o'j nom'iĝ'ant'a'j analiz'a'j nur mal'mult'e analiz'ebl'as en si. Ni taks'as ili'n ĉef'e laŭ ili'a'j efik'o'j. Ni sci'as pri ili, inter ali'a'j inform'aĵ'o'j, ke por posed'ant'o posed'ant'a ili'n preter'abund'e, ili est'as ĉiam font'o de la plej vigl'a ĝoj'o. Sam'e kiel la fortik'ul'o fest'eg'as si'a'n fizik'a'n potenc'o'n, ĝu'ant'e tiu'j'n ekzerc'o'j'n kiu'j aktiv'ig'as si'a'j'n muskol'o'j'n, feliĉ'ig'as la analiz'ist'o'n tiu intelekt'a ag'ad'o kiu mal'implik'as. Li spert'as plezur'o'n plen'um'ant'e eĉ la plej bagatel'a'j'n task'o'j'n util'ig'ant'a'j'n li'a'n talent'o'n. Li ŝat'as enigm'o'j'n, rebus'o'j'n, hieroglif'o'j'n, el'montr'ant'e en si'a solv'o de ĉiu, grad'o'n da sagac'ec'o kiu al la ordinar'a pri'konsci'o ŝajn'as preter'natur'a. Li'a'j rezult'o'j, efektiv'ig'it'e de la anim'o kaj esenc'o mem de metod'o, hav'as la tut'a'n aspekt'o'n, ver'dir'e, de intuici'o.

La solv'o'kapabl'o'n mult'e vigl'ig'as ebl'e matematik'a stud'ad'o kaj precip'e tiu plej alt'a branĉ'o nom'iĝ'ant'a, mal'taŭg'e kaj, kvazaŭ superlativ'e, unu'nur'e pro si'a'j retro'ir'a'j funkci'o'j: analiz'o. Tamen kalkul'i ne est'as en si analiz'i. Ŝak'lud'ist'o, ekzempl'e, kalkul'as sed ne analiz'as. Sekv'as ke ŝak'lud'ad'o, rilat'e al si'a'j efik'o'j sur mens'a'n karakter'o'n, eg'e mis'kompren'iĝ'as. Mi ne verk'as traktat'o'n nun, sed simpl'e antaŭ'parol'as per hazard'e elekt'it'a'j percept'aĵ'o'j iom strang'a'n rakont'o'n. Tial mi el'profit'os la okaz'o'n deklar'ant'e ke la super'a'j'n potenc'o'j'n de la kontempl'em'a intelekt'o pli rigor'e kaj pli util'e labor'ig'as mal'pomp'a matĉ'o de dam'lud'o ol ĉiu'j komplik'a'j ŝak'lud'a'j frivol'aĵ'o'j.

Ĉe ŝak'lud'o, kie la pec'o'j hav'as mal'sam'a'j'n kaj bizar'a'j'n mov'o'j'n, kun divers'a'j kaj ŝanĝ'ant'a'j valor'o'j, oni erar'e taks'as profund'a (kaj ne mal'kutim'a erar'o ĝi est'as) tio'n kio est'as nur kompleks'a. La atent'o ĉi-tie potenc'e al'vok'iĝ'as. Se ĝi mal'vigl'iĝ'as nur moment'et'o'n, preter'atent'aĵ'o okaz'as, kaj rezult'as vund'o aŭ mal'venk'o. Pro tio ke la ebl'a'j mov'o'j est'as ne nur mult'nombr'a'j sed ankaŭ en'volv'it'a'j, pli mult'nombr'iĝ'as la ebl'o'j ke okaz'u tia'j preter'atent'aĵ'o'j. Naŭ foj'o'j'n el dek est'as la plej koncentr'em'a kaj ne la plej akr'a'pens'a lud'ant'o kiu venk'as.

Ĉe dam'lud'o tamen, kie la mov'o'j est'as unik'a'j kaj hav'as nur mal'mult'a'n mal'sam'ec'o'n, mal'mult'nombr'iĝ'as la ebl'o'j preter'atent'i kaj la atent'o'kapabl'o hav'as nur iom'a'n util'o'n. Tial, se iu ajn lud'ant'o pri'dispon'as avantaĝ'o'j'n, tiu'j'n li gajn'as per'e de super'a sagac'ec'o. Por iom konkret'ig'i la tem'o'n, ni imag'u dam'lud-matĉ'o'n en kiu rest'as nur kvar dam'o'j kaj kie, kompren'ebl'e, ni ne rajt'as atend'i preter'atent'aĵ'o'n. Mem'klar'e est'as ke ĉi-tie venk'o efektiv'iĝ'as (ni supoz'u la lud'ant'o'j'n egal'talent'a'j) nur per'e de bon'eg'e koncept'it'a mov'o rezult'ig'it'a per fort'a mens'o'labor'o. Mal'dispon'ant'e kutim'a'j'n rimed'o'j'n, la analiz'ist'o si'n trans'ĵet'as en la spirit'o'n de si'a kontraŭ'star'ant'o, si'n ident'ig'as kun tiu'last'a kaj tiu'manier'e ne mal'oft'e pri'konsci'as ek'rigard'e la unu'nur'a'j'n rimed'o'j'n (foj'e eĉ absurd'e facil'a'j'n) per kiu'j de'log'i en erar'o'n aŭ hast'ig'i en mis'kalkul'o'n.

Jam de long'a temp'o oni konsci'as pri la fort'a influ'o kiu'n vist'o'lud'o al'port'as al la hom'a kalkul'pov'o. Hom'o'j hav'ant'a'j la plej alt'kvalit'a'n intelekt'o'n laŭ'raport'e distr'iĝ'as preter'mezur'e ĝi'n lud'ant'e dum ili si'n sen'ig'as kontent'e je ŝak'lud'ad'o, taks'ant'e tiu'last'a'n frivol'a. Preter'dub'e, ekzist'as neni'a sam'spec'aĵ'o pov'ant'a tiom fort'e labor'ig'i la analiz'kapabl'o'n.

Pov'as est'i ke la plej bon'a ŝak'lud'ant'o de la tut'a Krist'an'land'ar'o est'as nur la plej bon'a ŝak'lud'ant'o. Sed kapabl'o pri vist'o'lud'ad'o ampleks'as kapabl'o'n sukces'i pri ĉiu'j tiu'j pli grav'a'j entrepren'o'j en kiu'j mens'o kontraŭ'batal'as mens'o'n.

Kiam mi dir'as "kapabl'o" mi vol'dir'as tiu'n perfekt'a'n lud'lert'ec'o'n inkluziv'ant'a'n kompren'o'n pri ĉiu'j font'o'j el kiu'j laŭ'leĝ'a'j avantaĝ'o'j hav'ebl'as. Tiu'j est'as krom mult'nombr'a'j, ankaŭ mult'form'a'j kaj ripoz'as oft'e en pens'ad'kaŝ'ej'o'j nepr'e ne'ating'ebl'a'j al ordinar'a kompren'ad'o. Observ'i atent'e est'as memor'i klar'detal'e. Kaj ĝis tiu punkt'o koncentr'em'a ŝak'lud'ant'o pov'as bon'e sukces'i lud'ant'e vist'o'n ĉar la regul'o'j de Hojl'o (baz'it'a'j sur la nur'a meĥanism'o de la lud'o) est'as sufiĉ'e kaj ĝeneral'e kompren'ebl'a'j. Tial dispon'i pri re'ten'em'a memor'o kaj ag'i "laŭ'libr'e" est'as la nepr'a'j kvalit'o'j kiu'j konsist'ig'as, laŭ ĝeneral'a opini'ar'o, bon'a'n lud'ad'o'n.

Sed est'as pri afer'o'j situ'ant'a'j ekster'lim'e de nur'a'j regul'o'j ke el'montr'iĝ'as la lert'ec'o de la analiz'ist'o. Li far'as, silent'e, ar'eg'o'n da observ'aĵ'o'j kaj indukt'o'j. Sam'e ag'as, ebl'e, li'a'j kun'lud'ant'o'j, sed la diferenc'o en la ampleks'o de la akir'it'a'j inform'aĵ'o'j sid'as ne tiom en la valid'ec'o de la indukt'ad'o kiel en la kvalit'o de la observ'ad'o. La bezon'at'a sci'o est'as: kio'n observ'i? Ni'a lud'ant'o nepr'e neni'e si'n lim'ig'as. Al'don'e, kvankam la lud'o est'as la cel'objekt'o, li ne mal'konsent'as far'i indukt'o'j'n baz'it'a'j'n sur ekster'lud'e situ'ant'a'j indic'o'j. Li kontrol'as la mien'o'n de si'a partner'o, ĝi'n kompar'ant'e kun tiu de ĉiu kontraŭ'star'ant'o. Li konsider'as la manier'o'n en kiu ĉiu lud'ant'o aranĝ'as en'man'e la kart'o'j'n, oft'e kalkul'ant'e atut'o'n post atut'o, honor'aĵ'o'n post honor'aĵ'o, laŭ la rigard'o'j kiu'j'n la rigard'ant'o'j direkt'as sur ili'n. Li pri'atent'as ĉiu'n mien'ŝanĝ'o'n dum antaŭ'e'n'evolu'as la lud'ad'o, amas'ig'ant'e proviz'o'n da pens'material'o baz'it'a'n sur la diferenc'o'j de sent'o'signal'o'j: cert'ec'o, surpriz'o, triumf'o, ĉagren'o. Laŭ la manier'o en'man'ig'i pren'o'n li taks'as ĉu la en'man'ig'int'o kapabl'as sukces'ig'i ceter'a'n en la sam'a emblem'o. Li re'kon'as kart'o'n ruz'lud'it'a'n per la manier'o en kiu la kontraŭ'star'ant'o ĝi'n sur'tabl'e'n'ig'as. Hazard'a aŭ sen'atent'a vort'o; sen'intenc'a fal'ig'o aŭ renvers'o de kart'o kaj la kun'ir'ant'a anksi'ec'o aŭ sen'zorg'o de la klopod'o tio'n kaŝ'i; la komput'ad'o de la pren'o'j kun ili'a aranĝ'ord'o; embaras'o, hezit'ad'o, avid'ec'o aŭ tim'eg'o—ĉiu'j hav'ig'as al li'a ŝajn'e intuici'a percept'ad'o indic'o'j'n pri la ver'a afer'stat'o. Je la fin'o de la du-tri unu'a'j lud'rond'o'j li jam sci'posed'as la plen'a'n en'hav'aĵ'o'n de ĉiu lud'man'o kaj ek'de tiam antaŭ'e'n depon'as si'a'j'n kart'o'j'n kun nepr'e preciz'a intenc'ad'o kvazaŭ la ceter'a'j lud'ant'o'j jam ekster'e'n'turn'int'us si'a'j'n kart'avers'o'j'n.

La analiz'kapabl'o'n ni ne konfuz'u kun simpl'a inĝeni'ec'o; ĉar, kvankam la analiz'ist'o laŭ'neces'e inĝeni'as, la inĝeni'ul'o oft'e mir'ind'e mal'kapabl'as analiz'i. La konstru- aŭ kombin'sci'pov'o, per'e de kiu la inĝeni'ec'o kutim'e evident'iĝ'as kaj al kiu la frenolog'o'j (erar'e, mi opini'as) atribu'is apart'a'n organ'o'n, supoz'ant'e ĝi'n est'i pra'kapabl'o, el'montr'iĝ'is tiel oft'e ĉe hom'o'j kies intelekt'o en ĉiu ali'a manier'o al'proksim'iĝ'is idiot'ec'o'n ke abund'e koment'as la kondiĉ'o'n aŭtor'o'j pri mor'o'j. Inter inĝeni'ec'o kaj analiz'kapabl'o ekzist'as efektiv'e eg'e pli grand'a diferenc'o ol tiu ekzist'ant'a inter fantazi'o kaj imag'o, kvankam en manier'o nepr'e analog'a. Okaz'as, ver'dir'e, ke inĝeni'ul'o'j est'as ĉiam fantazi'a'j dum aŭtent'a'j imag'em'ul'o'j ne pov'as iam est'i ali'a'j ol analiz'a'j.

La sekv'ont'a rakont'o ŝajn'os al la leg'ant'o sen'dub'e spec'o de komentari'o pri tiu'j ĵus propon'it'a'j teori'o'j.

Loĝ'ant'e en Parizo dum la printemp'o kaj part'o de la somer'o de 18...., mi ek'kon'at'iĝ'is tie kun iu S-ro C. Aŭgust'o Dupino. Tiu jun'a estim'at'o font'is el bon'eg'a, ver'dir'e eminent'a famili'o, sed, pro si'n'sekv'o da mal'kutim'a'j event'o'j, mal'supr'e'n'fal'is al tiel mal'riĉ'a viv'nivel'o ke la energi'o de li'a karakter'o venk'iĝ'is sub ĝi kaj li ĉes'is frekvent'i la mond'o'n aŭ entrepren'i re'konsist'ig'i si'a'j'n fortun'o'j'n. Pro la bon'vol'o de li'a'j kreditor'o'j ankoraŭ rest'is al li et'a er'o de li'a hered'aĵ'o, kaj, help'e de la en'spez'o'j de'ven'ant'a'j de ĝi, li sukces'is, per'e de rigor'a ekonomi'o, akir'i la baz'a'j'n bezon'aĵ'o'j'n de la viv'o sen dev'i okup'iĝ'i pri ties super'flu'aĵ'o'j. Libr'o'j, efektiv'e, far'iĝ'is li'a unu'nur'a luks'o kaj en Parizo tiu'j facil'e hav'ebl'as.

Ni'a unu'a renkont'iĝ'o okaz'is ĉe mal'mult'kon'at'a bibliotek'o de Mont'o-Martir'o-Strat'o kie ni'a komun'a sort'o, postul'ant'e ke ni serĉ'u sam'moment'e la sam'a'n eg'e rar'a'n kaj eg'e mir'ind'a'n volum'o'n, ni'n pli'proksim'ig'is unu al la ali'a. Foj'e kaj re'foj'e, de'nov'e kaj re'de'nov'e, ni ek'kun'est'is. Mi eg'e interes'iĝ'is pri la mal'long'a famili'a histori'o kiu'n li rakont'is al mi kun ĉiu tiu mal'kaŝ'em'o kiu'n ĉiu Franc'o permes'as al si kiam tem'as pri la mem'o. Surpriz'is mi'n ankaŭ la vast'a etend'iĝ'o de li'a leg'ad'spert'o kaj, antaŭ ĉio, mi sent'is ard'iĝ'i mi'a'n anim'o'n pro la sovaĝ'a avid'o kaj la vigl'a freŝ'ec'o de li'a imag'kapabl'o. Serĉ'ant'e en Parizo la cel'objekt'o'j'n kiu'j'n mi tiam dezir'is, mi opini'is ke la kompani'o de tia vir'o est'os por mi preter'valor'a trezor'o. Tiu'n opini'o'n mi mal'kaŝ'e sci'ig'is al li. Fin'fin'e ni aranĝ'is kun'loĝ'ad'o'n dum mi'a gast'ad'o en la urb'o. Pro tio ke mi'a mon'proviz'o est'is mal'pli lim'ig'it'a ol li'a, mi konsent'is lu'i kaj mebl'i, laŭ stil'o konven'a al la iom fantazi'a mal'ĝoj'o de ni'a komun'a karakter'o, temp'o'erod'it'a'n kaj grotesk'a'n dom'eg'o'n, de long'e dezert'a'n pro superstiĉ'o'j pri kiu'j ni ne enket'is, kaj fal'ant'a'n en kaduk'ec'o'n en apart'ig'it'a kaj ruin'ig'it'a part'o de Sankt'a-Ĝerman'o-Kvartal'o.

Se la mond'o konsci'int'us pri la rutin'o de ni'a tiu'lok'a viv'ad'o, ĝi ni'n taks'int'us frenez'ul'o'j—kvankam, ebl'e, frenez'ul'o'j de sen'minac'a karakter'o. Ni'a izol'iĝ'o est'is nepr'a. Ni akcept'is neni'a'j'n vizit'ant'o'j'n. Efektiv'e, la situ'ej'o'n de ni'a re'tir'iĝ'o mi zorg'e mal'sci'ig'is al mi'a'j antaŭ'a'j kun'labor'ant'o'j kaj jam de mult'a'j jar'o'j Dupino ĉes'is gast'i kaj gast'ig'i en Parizo. Ni ekzist'is en'tut'e inter ni mem.

Mi'a amik'o ĝu'is strang'a'n fantazi'o'n (kiel ali'e mi nom'u ĝi'n?): apart'a'n am'o'n al la nokt'o mem, por ties propr'a ec'o. Mi komenc'is part'o'pren'i tut'e bon'vol'e en tiu strang'aĵ'o sam'e kiel en ĉiu'j ceter'a'j ti'aĵ'o'j li'a'j. Kun nepr'a sen'brid'ec'o mi konsent'is pri li'a'j kurioz'a'j kapric'o'j. Kiam ne plaĉ'is al la zibel'kolor'a di'in'o gast'i ĉe ni, ni fals'is ŝi'a'n ĉe'est'o'n. Je la unu'a maten'a tag'iĝ'lum'o ni ferm'is ĉiu'j'n masiv'a'j'n fenestr'o'ŝutr'o'j'n de ni'a mal'nov'a konstru'aĵ'o, lum'ig'is par'o'n da kandel'o'j kiu'j, fort'e parfum'it'e, el'ig'is nur la plej pal'aĉ'a'j'n kaj plej febl'a'j'n radi'o'j'n. Help'e de tiu'j ni aktiv'ig'is ni'a'j'n anim'o'j'n per'e de rev'ad'o—leg'ant'e, verk'ant'e, konversaci'ant'e—ĝis kiam la horloĝ'o ni'n inform'is pri la al'ven'o de aŭtent'a Mal'hel'o. Tiam ni el'ir'is la dom'o'n, cel'ant'e ekskurs'ad'i en la strat'o'j, brak'o-sub-brak'e, daŭr'e diskut'ant'e pri la dum'tag'a'j tem'o'j, aŭ promen'ant'e tie'n kaj ĉi'e'n ĝis mal'fru'a hor'o, serĉ'ant'e inter la diboĉ'a'j lum'o'j kaj ombr'o'j de la grand'a urb'o tiu'n sen'fin'o'n da mens'a ekscit'ad'o kiu'n pov'as hav'ig'i trankvil'a observ'ad'o.

En tiu'j moment'o'j mi ne pov'is ne pri'konsci'i kaj pri'mir'i (kvankam li'a fertila ide'ism'o jam pret'ig'is mi'n ĝi'n supoz'i) apart'a'n analiz'kapabl'o'n ĉe Dupino. Ver'ŝajn'e eg'e plaĉ'is al li, se ne intenc'e ĝi'n el'montr'i, almenaŭ ĝi'n util'ig'i, kaj li ne hezit'is agnosk'i la plezur'o'n tiel sent'it'a'n. Li fanfaron'e dir'is al mi, kun mal'laŭt'a kluk'son'a rid'ad'o, ke la plej mult'a'j hom'o'j, kompar'e al li, port'as kvazaŭ'a'j'n fenestr'o'j'n en si'a'j brust'o'j kaj li kutim'e sub'ten'is tia'j'n deklar'aĵ'o'j'n prezent'ant'e sen'per'a'j'n kaj eg'e surpriz'a'j'n pruv'o'j'n pri li'a intim'a kon'o pri la mi'a. Li'a manier'o en tia'j moment'o'j est'is frigid'a kaj abstrakt'a. Li'a'j okul'o'j sen'sign'iĝ'is. Li'a voĉ'o, kutim'e riĉ'tenor'a, iom sopran'iĝ'is preskaŭ ĝis impertinent'ec'o, konserv'ant'e tamen si'a'n ĉiam'a'n zorg'a'n kaj nepr'e klar'a'n el'parol'manier'o'n. Observ'ant'e li'n spert'i tiu'j'n humor'o'j'n, mi oft'e medit'is pri la mal'nov'a filozofi'o de la Du-Part'a Anim'o kaj distr'is mi'n imag'ant'e du'obl'a'n Dupinon: la kre'iv'a'n kaj la solv'a'n.

Oni ne supoz'u, laŭ tio kio'n mi ĵus dir'is, ke mi rakont'as mister'o'n aŭ verk'as roman'o'n. Tio kio'n mi pri'skrib'is ĉe la Franc'o est'is nur la rezult'o de ekscit'it'a, aŭ ebl'e mal'san'ig'it'a, intelekt'o. Sed pri la karakter'o de li'a'j dir'aĵ'o'j en la koncern'a'j temp'o'j, ekzempl'o pli bon'e kompren'ig'os la afer'o'n.

Ni promen'ad'is iu'n nokt'o'n laŭ long'a mal'pur'a strat'o proksim'e al Reĝ'a-Palac'o. Okup'iĝ'ant'e ambaŭ'flank'e, ŝajn'e, pri apart'a medit'ad'o, dum almenaŭ dek kvin minut'o'j nek li nek mi el'dir'is unu'nur'a'n silab'o'n. Subit'e Dupino inter'romp'is la silent'o'n per ĉi-tiu'j vort'o'j.

"Li est'as eg'e mal'alt'a ul'o, mi dir'u la ver'o'n, kaj pli bon'e taŭg'us al Variete'o-Teatr'o."

"Tio'n ni ne pri'dub'u," mi respond'is aŭtomat'e kaj ne konsci'ant'e unu'a'moment'e (tiom mi pri'atent'is nur mi'a'n propr'a'n medit'ad'o'n) pri la ekster'ordinar'a manier'o en kiu la parol'int'o eĥ'ad'is mi'a'j'n propr'a'j'n pens'ad'o'j'n. En la sekv'int'a moment'o mi'a mens'o re'ven'is al la nun'a temp'o kaj mi'a mir'o ek'profund'is.

"Dupino," mi dir'is serioz'e, "tio preter'ir'as mi'a'n kompren'o'n. Mi ne hezit'as agnosk'i mi'a'n mir'o'n kaj apenaŭ sci'pov'as kred'i mi'a'j'n sens'o'j'n. Kiel ebl'as ke vi sci'is ke mi pens'is pri...?" Ĉi-tie mi paŭz'is, dezir'ant'e ek'cert'i preter'dub'e ĉu li ver'e sci'as pri kiu mi pens'is.

"...pri Ĉantijo," li dir'is. "Kial vi paŭz'as? Vi opini'ad'is silent'e ke li'a mal'grand'a figur'o li'n mal'taŭg'ig'as por tragedi'o."

La tem'o est'is preciz'e tiu kiu'n mi ĵus pri'medit'ad'is. Ĉantijo est'is antaŭ'a ŝu'flik'ist'o de Sankt'a-Deniso-Strat'o kiu, fervor'iĝ'int'e pri la scen'ej'o, entrepren'is lud'i la rol'o'n de Kserks'o en la sam'titol'a tragedi'o de Krebijono kaj si'n eg'e mal'favor'e kritik'ig'is pri si'a labor'o.

"Dir'u al mi, nom'e de Ĉiel'o," mi deklar'is, "la metod'o'n—se tem'as pri metod'o—per kiu vi sukces'is sci'penetr'i mi'a'n anim'o'n pri tiu afer'o." Efektiv'e, mi eĉ pli mult'e surpriz'iĝ'is ol mi bon'vol'is agnosk'i.

"Est'is la frukt'o'vend'ist'o," respond'is mi'a amik'o, "kiu instig'is vi'n konklud'i ke la pland'um'ripar'ist'o ne sufiĉ'e alt'as por lud'rol'i kiel Kserks'o aŭ ali'a'j sam'spec'a'j hom'o'j."

"La frukt'o'vend'ist'o! Vi mir'frap'as mi'n! Mi kon'as neni'a'n ajn frukt'o'vend'ist'o'n!"

"La vir'o kontraŭ'kur'int'a vi'n kiam ni en'ir'is la strat'o'n—pov'as est'i, antaŭ dek kvin minut'o'j."

Nun mi memor'is ke, efektiv'e, frukt'o'vend'ist'o, port'ant'e sur'kap'e grand'a'n korb'o'n da pom'o'j, preskaŭ ter'e'n'fal'ig'is mi'n hazard'e, dum ni el'pas'is C.....-Strat'o'n en la voj'o'n kie ni nun star'is. Tamen mi nepr'e ne kompren'is kiu rilat'o kun'lig'is tio'n kaj Ĉantijon.

Dupino est'as neniel ĉarlatan'o. "Mi klar'ig'u," li dir'is, "kaj, por ke vi kompren'u klar'e ĉio'n, ni unu'e re'sekv'u la itiner'o'n de vi'a'j medit'ad'o'j ek'de la moment'o en kiu mi parol'is al vi ĝis tiu de la renkont'iĝ'o kun la koncern'a frukt'o'vend'ist'o. La pli grand'a'j er'o'j de la ĉen'o est'iĝ'as tial: Ĉantijo, Orion'o, D-ro Nikol'o, Epikuro, stereotomi'o, la pavim'ŝton'o'j, la frukt'o'vend'ist'o."

Est'as mal'mult'a'j hom'o'j kiu'j en laŭ'hazard'a viv'moment'o ne elekt'is distr'iĝ'i re'memor'ant'e la pens'ad'itiner'o'n ili'n konduk'int'a'n al apart'a'j opini'o'j. La entrepren'o oft'e plen'as je interes'o. Tiu kiu unu'a'n foj'o'n entrepren'as la task'o'n mir'eg'as pri la ŝajn'e sen'lim'a'j distanc'o kaj sen'koher'o apart'ig'ant'a'j la komenc- kaj la fin'punkt'o'j'n. Kiel grand'a tial est'is sen'dub'e mi'a mir'eg'o kiam mi aŭd'is la Franc'o'n anonc'i la ĵus'a'n inform'o'n dum mi ne sci'pov'is mal'agnosk'i ties ver'o'n. Li daŭr'ig'is:

"Ni parol'is pri ĉeval'o'j, se mi bon'e memor'as, ĵus antaŭ ol el'ir'i C.....-Strat'o'n. Tio est'is la last'a tem'o kiu'n ni pri'diskut'is. Dum ni trans'ir'is en la nun'a'n strat'o'n, frukt'o'vend'ist'o, port'ant'e sur'kap'e grand'a'n korb'o'n, rapid'e preter'pas'ant'e ni'n tanĝ'a'mov'e, flank'e'n'ŝov'is vi'n sur amas'o'n da pavim'ŝton'o'j tie kun'ig'it'a'j kie oni ripar'as la ir'voj'o'n. Vi sur'paŝ'is unu el la mal'fiks'a'j ŝton'o'j, stumbl'et'is, iom tro streĉ'is maleol'o'n, ek'est'ig'is ĝen'it'a'n aŭ paŭt'a'n mien'o'n, murmur'et'is kelk'a'j'n vort'o'j'n, turn'iĝ'is por rigard'i la amas'o'n, tiam antaŭ'e'n'ir'is silent'e. Mi ne atent'is apart'a'cel'e vi'a'n kondut'o'n, sed last'a'temp'e observ'ad'o far'iĝ'is por mi spec'o de nepr'aĵ'o."

"Vi fiks'rigard'is la grund'o'n, kontrol'ant'e kun ir'it'iĝ'em'a aspekt'o la tru'o'j'n kaj sulk'o'j'n de la pavim'ent'o (tiel mi konsci'is ke vi ankoraŭ pri'pens'is la ŝton'o'j'n) ĝis kiam ni ating'is la voj'et'o'n nom'iĝ'ant'a'n "Lamartino", kiu'n, eksperiment'cel'e, oni pav'is per super'kuŝ'ig'it'a'j kaj nit'it'a'j blok'o'j. Ĉi-tie vi'a mien'o hel'iĝ'is kaj, vid'ant'e mov'iĝ'i vi'a'j'n lip'o'j'n, mi ne rajt'is dub'i ke vi murmur'is la vort'o'n "stereotomi'o", termin'o'n kiu'n oni pomp'e atribu'as al tiu spec'o de pavim'ent'o. Mi sci'is ke vi ne sukces'us dir'i al vi "stereotomi'o" sen ek'pens'i pri atom'et'o'j kaj rezult'e pri la teori'o'j de Epikuro kaj, pro tio ke kiam antaŭ'ne'long'e ni pri'diskut'is tiu'n tem'o'n mi menci'is al vi kiel mal'kutim'e, tamen kiel sen'rimark'e, la svag'a'j'n diven'o'j'n de tiu eminent'a Helen'o konfirm'is ni'a last'a'temp'a nebuloz'a kosmogoni'o, mi opini'is ke vi ne pov'us evit'i supr'e'n'direkt'i la rigard'o'n ĝis la grand'a nebuloz'o en Orion'o kaj mi nepr'e atend'is ke vi tiel kondut'u. Efektiv'e, vi jes ja supr'e'n'rigard'is kaj nun mi cert'is est'i sekv'int'a ĝust'e vi'a'n pens'ad'voj'o'n."

"Tamen en tiu akr'a riproĉ'ad'o aper'int'a kontraŭ Ĉantijo en la hieraŭ'a Muze'o, la satir'ist'o, alud'ant'e tiel hont'ind'e la nom'ŝanĝ'o'n efektiv'ig'it'a'n de la ŝu'flik'ist'o kiam tiu sur'met'is la kotorn'o'n, cit'is Latin'lingv'a'n lini'o'n pri kiu ni oft'e konversaci'is. Mi vol'as dir'i la lini'o'n: Perdidit antiquum liter'a primum sonum (La antikv'a'n son'o'n detru'as la unu'a liter'o.). Mi jam dir'is al vi antaŭ'e ke la cit'aĵ'o alud'as Orion'o'n, vort'o kiu pra'e liter'um'iĝ'is Uriono, kaj pro iu'j ec'o'j hav'ant'a'j rilat'o'j'n kun tiu klar'ig'o, mi konsci'is ke ĝi'n vi ne pov'int'us forges'i. Klar'e est'is, tial, ke sen'mank'e vi kun'lig'us la ide'o'n pri Orion'o kaj tiu'n pri Ĉantijo. Ke vi jes ja kun'lig'is ili'n mi konsci'is vid'int'e la karakter'o'n de la rid'et'o trans'pas'int'a vi'a'j'n lip'o'j'n. Vi pens'is pri la ofer'buĉ'o de la kompat'ind'a ŝu'flik'ist'o. Ĝis tiam vi antaŭ'e'n'klin'iĝ'is pied'paŝ'ant'e. Nun tamen mi vid'is vi'n vertikal'iĝ'i plen'alt'ec'e'n. Mi cert'is tiam ke vi medit'ad'is pri la mal'alt'a person'o de Ĉantijo. Tiu'moment'e mi inter'romp'is vi'a'n medit'ad'o'n por rimark'ig'i ke pro tio ke li est'as ver'fakt'e eg'e mal'grand'a ul'o, tiu Ĉantijo, li hav'us pli bon'a'j'n ŝanc'o'j'n sukces'i ĉe Variete'o-Teatr'o."

Ne long'e post tio, ni tra'leg'is vesper'a'n numer'o'n de Tribunal'a Gazet'o kiam la sekv'ont'a'j lini'o'j kapt'is ni'a'n atent'o'n.

Ekster'ordinar'a'j Murd'o'j. Hodiaŭ'maten'e, ĉirkaŭ la tri'a hor'o, vek'is la dorm'ant'a'j'n loĝ'ant'o'j'n de Sankt'a-Roĥo-Kvartal'o si'n'sekv'o da terur'a'j ŝir'kri'o'j font'int'a'j ver'ŝajn'e el la kvar'a etaĝ'o de dom'o de Kadavr'ej'o-Strat'o, aparten'ant'a laŭ la ĝeneral'a sci'o ekskluziv'e al iu S-rin'o Lespanajo kaj ŝi'a fil'in'o Fraŭl'in'o Kamijo Lespanajo. Post iom'a prokrast'o, okaz'ig'it'a per sen'sukces'a klopod'o si'n en'las'ig'i en la kutim'a manier'o, oni romp'is la ĉef'pord'o'n per lev'stang'o kaj ok-dek najbar'o'j en'ir'is, en la kompani'o de du ĝendarm'o'j. En tiu moment'o la kri'o'j jam ĉes'is sed, dum la vizit'ant'ar'o supr'e'n'rapid'iĝ'is laŭ la unu'a ŝtup'ar'o, du krud'a'j voĉ'o'j, aŭ eĉ pli, aŭd'iĝ'is koler'e disput'ant'e ver'ŝajn'e en la super'a nivel'o de la dom'o. Kiam la en'ir'int'o'j ating'is la du'a'n etaĝ'o'n ankaŭ tiu'j disput'bru'o'j jam silent'is kaj ĉio rest'is en nepr'a sen'son'o. La kontrol'ant'ar'o dis'kun'iĝ'is divers'direkt'e'n, hast'ant'e de ĉambr'o al ĉambr'o. Al'ven'int'e grand'a'n mal'antaŭ'flank'a'n ĉambr'o'n de la kvar'a etaĝ'o (post mal'ferm'i per'fort'e la pord'o'n kies ŝlos'il'o trov'iĝ'is en la intern'a ŝlos'il'tru'o), la enket'ant'o'j ek'vid'is spektakl'o'n pli mir'ig'a'n ol tim'ig'a'n.

Grand'a ĥaos'o mal'bel'ig'is la apartament'o'n: romp'it'a'j kaj flank'e'n'ĵet'it'a'j mebl'o'j kuŝ'is dis'e ĉirkaŭ la tut'a ĉambr'o. Est'is nur unu lit'kadr'o sed de sur tiu oni for'met'is la lit'o'n kaj ĝi'n ĵet'is en la mez'o'n de la ĉambr'o. Sur seĝ'o kuŝ'is raz'il'o, ŝmir'it'e je sang'o. Sur la fajr'ej'o vid'iĝ'is du-tri long'a'j dik'a'j bukl'o'j da griz'a hom'har'ar'o, ankaŭ tremp'et'it'e je sang'o, kaj ver'ŝajn'e for'tir'it'e ek'de la radik'o'j. Sur la plank'o trov'iĝ'is kvar Napoleon-mon'er'o'j, topaz'a orel'ring'o, tri grand'a'j arĝent'a'j kuler'o'j, tri pli mal'grand'a'j kuler'o'j de Alĝera fals'arĝent'o kaj du sak'o'j en'hav'ant'a'j preskaŭ kvar mil or'frank'o'j'n. La tir'kest'o'j de iu ŝrank'o, star'ant'a en unu angul'o, est'is mal'ferm'it'a'j kaj ver'ŝajn'e dis'rab'it'a'j, kvankam ankoraŭ rest'is en ili mult'a'j objekt'o'j. Mal'grand'a fer'a mon'ŝrank'o mal'kovr'iĝ'is sub la lit'o (ne sub la lit'kadr'o). Ĝi est'is mal'ferm'it'a kaj la ŝlos'il'o star'is ankoraŭ en la pord'o. Ĝi en'hav'is nur kelk'a'j'n mal'nov'a'j'n leter'o'j'n kaj ceter'a'j'n sen'valor'a'j'n dokument'aĵ'o'j'n.

Pri S-rin'o Lespanajo neni'a'j spur'o'j vid'iĝ'is ĉi-tie. Sed mal'kutim'a kvant'o da fulg'o trov'iĝ'is en la fajr'ej'o pro kio oni kontrol'is la kamen'tub'o'n kaj el ĝi for'tren'is (horor'a rakont'end'aĵ'o!) la kadavr'o'n de la fil'in'o, renvers'it'a'n kaj supr'e'n'ŝov'it'a'n iom'a'n distanc'o'n en la mal'larĝ'a'n mal'ferm'aĵ'o'n. La korp'o eg'e varm'is. Ĝi'n kontrol'ant'e, oni rimark'is mult'a'j'n ekskori'aĵ'o'j'n sen'dub'e okaz'ig'it'a'j'n pro la per'fort'o per kiu ĝi en'ŝov'iĝ'is kaj el'tir'iĝ'is. La vizaĝ'o el'montr'is mult'a'j'n sever'a'j'n grat'aĵ'o'j'n kaj la gorĝ'o mal'hel'a'j'n ekimoz'o'j'n kaj profund'a'j'n ung'o'noĉ'o'j'n kvazaŭ la viktim'o mort'int'us pro strangol'ad'o.

Post komplet'a enket'o pri ĉiu er'o de la dom'o kaj sen mal'kovr'i ceter'a'j'n indic'o'j'n, la kontrol'ant'ar'o antaŭ'e'n'ir'is en mal'grand'a'n pavim'it'a'n kort'o'n situ'ant'a'n mal'antaŭ la dom'o kaj tie kuŝ'is la kadavr'o de la mal'jun'ul'in'o. Ŝi'a gorĝ'o est'is tiel nepr'e tra'tranĉ'it'a ke kiam oni entrepren'is lev'i la korp'o'n, ties kap'o for'fal'is. Kaj korp'o kaj kap'o est'is horor'e mutil'it'a'j, precip'e la korp'o kiu neniel simil'is hom'a'n est'aĵ'o'n.

Pri tiu tim'ig'a mister'o ĝis nun ekzist'as, laŭ ni'a kompren'o, neni'eg'a indic'o.

La sekv'int'tag'a ĵurnal'o raport'is tiu'j'n al'don'a'j'n detal'o'j'n:

La Tragedi'o De Kadavr'ej'o-Strat'o. Mult'a'j'n hom'o'j'n oni jam intervju'is rilat'e al tiu eg'e ekster'ordinar'a kaj tim'ig'a afer'o, [la vort'o afer'o ankoraŭ ne hav'as en Franci'o tiu'n humur'a'n signif'o'n kiu'n ĝi hav'as ĉe ni] sed okaz'is ĝis nun nepr'e neni'o pov'ant'a ĝi'n klar'ig'i. Ni cit'as ĉi-post'e ĉiu'j'n material'a'j'n inform'aĵ'o'j'n kun'ig'it'a'j'n.

Paŭl'in'o DUBURGO, lav'ist'in'o, depozici'as ke ŝi kon'as ambaŭ mort'int'o'j'n jam de tri jar'o'j, lav'int'e vest'aĵ'o'j'n por ili dum tiu period'o. La mal'jun'ul'in'o kaj la fil'in'o ĝu'is bon'a'j'n rilat'o'j'n inter si, est'is tre am'em'a'j unu pri la ali'a. Ili pag'is bon'salajr'e ŝi'a'n labor'o'n. Hav'is neni'a'j'n inform'o'j'n pri viv'manier'o nek en'spez'kvant'o de ili. Kred'as ke S-rin'o L. sort'o'diven'is por gajn'i viv'mon'o'n. Laŭ'oni'dir'e hav'is ŝpar'kont'o'n. Neniam renkont'is ali'a'j'n hom'o'j'n en la dom'o kiam kolekt'is aŭ liver'is vest'aĵ'o'j'n. Cert'as ke ili dung'is neni'a'n serv'ant'o'n. Ver'ŝajn'e est'is neni'a'j mebl'o'j en la tut'a konstru'aĵ'o krom kvar'a'etaĝ'e.

PETRO MOROO, tabak'ist'o, depozici'as ke li kutim'is vend'i et'a'j'n kvant'o'j'n da fum'tabak'o kaj snuf'tabak'o al S-rin'o Lespanajo dum preskaŭ kvar jar'o'j. Nask'iĝ'is en la najbar'ej'o kaj de ĉiam loĝ'as tie. La dom'o'n en kiu trov'iĝ'is la kadavr'o'j la mort'int'o kaj ŝi'a fil'in'o en'loĝ'is dum pli ol ses jar'o'j. Antaŭ'e en'loĝ'is ĝi'n juvel'ist'o kiu vic'lu'ig'is la super'a'j'n ĉambr'o'j'n al divers'ul'o'j. La dom'o aparten'is al S-rin'o L. Ŝi mal'kontent'iĝ'is pri la difekt'aĵ'o'j kiu'j'n la lu'ant'o est'ig'is al la propriet'aĵ'o kaj trans'loĝ'iĝ'is tie'n ŝi mem, mal'konsent'ant'e lu'ig'i iu'n ajn part'o'n. La mal'jun'ul'in'o est'is infan'kondut'a. La atest'int'o vid'is la fil'in'o'n ebl'e kvin-ses foj'o'j'n dum la ses jar'o'j. La par'o est'ig'is eg'e izol'it'a'n viv'ad'o'n, laŭ'raport'e dispon'is mon'o'n. Aŭd'is najbar'o'j'n dir'i ke S-rin'o L. sort'o'diven'as—tamen ne kred'as tio'n. Neniam vid'is en'ir'i la dom'o'n iu'n ajn krom la mal'jun'ul'in'o kaj ŝi'a fil'in'o, la pord'ist'o unu-du foj'o'j'n, kaj kurac'ist'o ok-dek foj'o'j'n.

Mult'a'j ceter'a'j hom'o'j, najbar'o'j, atest'is sam'detal'e. Ili menci'is neniu'n kiel oft'a'n vizit'int'o'n de la dom'o. Oni ne sci'is ĉu S-rin'o L. kaj ŝi'a fil'in'o hav'as viv'ant'a'j'n parenc'o'j'n. La ŝutr'o'j de la sur'strat'a'j fenestr'o'j nur mal'oft'e mal'ferm'iĝ'is. Tiu'j de la mal'antaŭ'a dom'flank'o est'is ĉiam ferm'it'a'j, krom tiu'j de la grand'a mal'antaŭ'ĉambr'o de la kvar'a etaĝ'o. La dom'o est'as bon'stat'a konstru'aĵ'o—ne tre mal'nov'a.

ISIDORO Mus'et'o, ĝendarm'o, depozici'as ke, vok'it'e al la dom'o ĉirkaŭ la tri'a de la maten'o, li trov'is du'dek-tri'dek hom'o'j'n star'ant'a'j'n antaŭ la pord'eg'o, streb'ant'a'j'n en'ir'i. Mal'ferm'is ĝi'n per'fort'e temp'o'fin'e, per bajonet'o, ne per lev'stang'o. Spert'is nur mal'mult'e da ĝen'o ĝi'n mal'ferm'ant'e pro tio ke ĝi est'is du'obl'a aŭ fald'pord'eg'o, rigl'it'a nek supr'aĵ'e nek mal'supr'aĵ'e. La kri'aĉ'o'j daŭr'e aŭd'iĝ'is ĝis la per'fort'a mal'ferm'iĝ'o de la pord'eg'o—tiam subit'e ĉes'is. Ili aŭd'iĝ'is ŝajn'e kiel kri'aĉ'o'j de hom'o/hom'o'j spert'ant'a/spert'ant'a'j grand'a'n dolor'eg'o'n. Est'is laŭt'a'j kaj long'daŭr'a'j, ne mal'long'a'j kaj rapid'a'j. Depozici'int'o mal'ferm'is la supr'e'n'ir'ant'a'n voj'o'n laŭ la ŝtup'ar'o. Ating'int'e la unu'a'n etaĝ'o'n, aŭd'is du voĉ'o'j'n kverel'ant'a'j'n laŭt'e kaj koler'e. Raŭk'a est'is la unu'a; eg'e pli strid'a, kaj strang'a, la ali'a. Sci'pov'is kompren'i kelk'a'j'n vort'o'j'n el'dir'at'a'j'n de la unu'a voĉ'o, voĉ'o de Franc'o. Cert'is ke ne est'is voĉ'o de vir'in'o. Sukces'is re'kon'i la vort'o'j'n sacré kaj diabl'e. La strid'a voĉ'o est'is tiu de fremd'a'land'an'o. Ne cert'is ĉu ĝi est'is vir'a aŭ in'a voĉ'o. Ne sukces'is mal'ĉifr'i la el'dir'it'aĵ'o'n sed opini'is ke tem'is pri la Hispan'a lingv'o. La stat'o'n de la ĉambr'o kaj tiu'n de la kadavr'o'j la depozici'int'o pri'skrib'is sam'e kiel ni pri'skrib'is hieraŭ.

Henrik'o DUVALO, najbar'o kaj fak'a arĝent'ist'o, depozici'as est'i membr'int'a en la ensembl'o unu'e en'ir'int'a la dom'o'n. Konfirm'as ĝeneral'detal'e la depozici'o'n de Mus'et'o. Tuj post kiam ili per'fort'is la en'ir'pord'o'n, ili re'ferm'is ĝi'n por eksklud'i la hom'amas'o'n tre rapid'e kun'iĝ'int'a'n malgraŭ la mal'fru'o de la hor'o. La strid'a voĉ'o, laŭ tiu depozici'int'o, est'is tiu de Ital'o. Cert'is ke ne est'is tiu de Franc'o. Ne cert'is ĉu ĝi est'is vir'voĉ'o. Est'is ebl'e vir'in'voĉ'o. Ne kon'is la Ital'a'n lingv'o'n. Ne sci'pov'is re'kon'i apart'a'j'n vort'o'j'n, tamen konvink'iĝ'is pro la intonaci'o ke la parol'int'o est'is Ital'o. Kon'is S-rin'o'n L. kaj ŝi'a'n fil'in'o'n. Tre oft'e inter'parol'is kun ambaŭ. Cert'is ke la strid'a voĉ'o est'is tiu nek de la patr'in'o nek de la fil'in'o.

..... ODENHEJMERO, restoraci'ist'o. Tiu atest'int'o mem'vol'e propon'is si'a'n atest'o'n. Ne sci'pov'ant'e la Franc'a'n, intervju'iĝ'is per'e de interpret'ist'o. De'nask'a Amsterdam'an'o. Preter'pas'is la dom'o'n en la temp'o kiam okaz'is la ŝir'kri'eg'o'j. Ili daŭr'is plur'a'j'n minut'o'j'n—ebl'e dek. Ili est'is long'daŭr'a'j kaj laŭt'a'j—tre horor'a'j kaj mal'trankvil'ig'a'j. Nombr'iĝ'is inter tiu'j en'ir'int'a'j la dom'o'n. Konfirm'is la antaŭ'a'j'n atest'aĵ'o'j'n pri ĉiu'j detal'o'j krom unu. Cert'is ke la strid'a voĉ'o est'is tiu de vir'o—tiu de Franc'o. Ne sukces'is re'kon'i la el'dir'it'a'j'n vort'o'j'n. Ili est'is laŭt'a'j kaj rapid'a'j—mal'konstant'a'j—el'dir'it'a'j ver'ŝajn'e ne nur pro tim'o sed ankaŭ pro koler'o. La voĉ'o est'is raŭk'a—ne tiel strid'a kiel raŭk'a. Ne rajt'is nom'i ĝi'n strid'a voĉ'o. La raŭk'a voĉ'o dir'is ripet'e 'sacré,' 'diabl'e' kaj unu foj'o'n 'mon Dieu.'

Juli'o MINJODO, bank'ist'o de Firma'o-Minjodo-kaj-Fil'o, Deloreno-Strat'o. Est'as la patr'o. S-rin'o Lespanajo hav'is bien'o'n. Mal'ferm'is kont'o'n ĉe li'a bank'o en la printemp'o de la jar'o .... (ok jar'o'j'n antaŭ'e). Las'is oft'e et'kvant'a'j'n depon'aĵ'o'j'n ĉe li. El'tir'is neni'o'n ĝis tri tag'o'j'n antaŭ si'a mort'o kiam propr'a'person'e ŝi for'pren'is 4.000 frank'o'j'n. Tiu'n sum'o'n la bank'o pag'is or'mon'er'e kaj bank'a komiz'o ŝi'n akompan'is hejm'e'n kun la mon'o.

Adolf'o LEBONO, komiz'o ĉe Minjodo-kaj-Fil'o, depozici'as ke en la koncern'a tag'o, ĉirkaŭ tag'mez'o, li akompan'is S-rin'o'n Lespanajon al ŝi'a loĝ'ej'o kun la 4.000 frank'o'j depon'it'a'j en du sak'o'j. Kiam la pord'o mal'ferm'iĝ'is, Fraŭl'in'o L. aper'is kaj for'pren'is el li'a'j man'o'j unu el la du sak'o'j dum la mal'jun'ul'in'o liber'ig'is la ali'a'n. Tiam li riverenc'is kaj for'ir'is. Vid'is neniu'n en la strat'o en tiu temp'o. Mal'ĉef'strat'o ĝi est'is—tre sol'ec'a.

GILJOMO Bird'o, tajlor'o, depozici'as est'i membr'int'a en la ensembl'o en'ir'int'a la dom'o'n. Est'as Angl'o. Loĝ'as en Parizo nur de du jar'o'j. Est'is unu el la unu'a'j supr'e'n'ir'int'a'j laŭ'ŝtup'ar'e. Aŭd'is la voĉ'o'j'n en kverel'ad'o. La raŭk'a voĉ'o est'is tiu de Franc'o. Re'kon'is plur'a'j'n vort'o'j'n sed ne pov'as ĉiu'j'n re'memor'i nun. Aŭd'is klar'e 'sacré' kaj 'mon Dieu.' Est'iĝ'is en tiu moment'o son'o kred'ig'ant'e ke plur'a'j person'o'j inter'lukt'as—grat'son'o, skrap'paŝ'son'o. La strid'a voĉ'o est'is eg'e laŭt'a, pli laŭt'a ol la raŭk'a voĉ'o. Cert'as ke ne est'is voĉ'o de Angl'o. Son'is kiel voĉ'o de German'o. Ebl'as ke est'is in'a voĉ'o. Ne kompren'as la German'a'n.

Kvar el la supr'e'nom'it'a'j atest'int'o'j, re'vok'it'e, depozici'is ke kiam la enket'int'ar'o ating'is la ĉambr'o'n en kiu trov'iĝ'is la kadavr'o de Fraŭl'in'o L., la pord'o est'is ŝlos'it'a intern'a'flank'e. Ĉio nepr'e silent'is, neni'a'j ĝem'o'j nek bru'o'j de iu ajn spec'o. Per'fort'int'e la pord'o'n, ili vid'is neniu'n. La fenestr'o'j, kaj de la mal'antaŭ'a kaj de la antaŭ'a ĉambr'o'j, est'is ferm'it'a'j kaj solid'e fiks'it'a'j de intern'e. Pord'o kun'lig'ant'a la du ĉambr'o'j'n est'is ferm'it'a sed ne ŝlos'it'a. La pord'o kun'lig'ant'a la antaŭ'a'n ĉambr'o'n kaj la koridor'o'n est'is ŝlos'it'a kaj la ŝlos'il'o situ'is intern'a'flank'e. Mal'grand'a ĉambr'o situ'ant'a kvar'a'etaĝ'e en la antaŭ'a part'o de la konstru'aĵ'o, ĉe la komenc'o de la koridor'o, est'is mal'ferm'it'a kaj ties pord'o du'on'apert'a. Tiu ĉambr'o plen'eg'is je mal'nov'a'j lit'o'j, skatol'o'j, kaj tiel plu. Oni for'port'is kaj zorg'e kontrol'is tiu'j'n. Nepr'e ĉiu'n col'o'n de ĉiu er'o de la dom'o oni zorg'e kontrol'is. Per tiu'cel'a'j bros'o'j oni kontrol'esplor'is la tut'a'n long'o'n de la kamen'tub'o'j. La dom'o dispon'is kvar etaĝ'o'j'n kaj mansard'o'j'n. Sur'tegment'a klap'pord'o est'is zorg'e ferm'it'a per najl'o'j—ver'ŝajn'e rest'ant'e tia jam de mult'a'j jar'o'j. La temp'o'daŭr'o'n okaz'int'a'n inter la ek'aŭd'o de la kverel'ant'a'j voĉ'o'j kaj la per'fort'a mal'ferm'o de la ĉambr'o'pord'o mal'sam'e kalkul'is la atest'int'o'j. Kelk'a'j propon'is mal'long'a'n temp'o'n: tri minut'o'j'n. Ali'a'j, pli long'a'n temp'o'n: kvin minut'o'j'n. La pord'o mal'ferm'iĝ'is tre mal'facil'e.

Alfons'o GARSIO, funebr'aĵ'ist'o, depozici'as ke li loĝ'as en Kadavr'ej'o-Strat'o. Est'as land'an'o de Hispanio. Part'o'pren'is en la dom'e'n'ir'ad'o. Ne ir'is supr'a'etaĝ'e'n. Facil'e nervoz'iĝ'as kaj tim'as ebl'a'j'n rezult'o'j'n de agit'iĝ'o. Aŭd'is la kverel'ant'a'j'n voĉ'o'j'n. La brusk'a voĉ'o est'is tiu de Franc'o. Ne kompren'is kio'n oni dir'is. La strid'a voĉ'o aparten'is al Angl'o. Cert'as pri tio. Ne sci'pov'as la Angl'a'n lingv'o'n sed juĝ'as laŭ la intonaci'o.

Albert'o Montan'o, frand'aĵ'ist'o, depozici'as ke li nombr'iĝ'is inter la unu'a'j supr'e'n'ir'int'o'j. Aŭd'is la koncern'a'j'n voĉ'o'j'n. La raŭk'a voĉ'o est'is tiu de Franc'o. Re'kon'is plur'a'j'n vort'o'j'n. La parol'ant'o ŝajn'is protest'ad'i. Ne sukces'is disting'i la vort'o'j'n de la strid'a voĉ'o. Parol'is rapid'e kaj mal'konstant'e. Opini'as ĝi'n voĉ'o de Rus'o. Konfirm'as la ĝeneral'a'n atest'aĵ'ar'o'n. Est'as Ital'o. Neniam inter'parol'is kun land'an'o de Rusio.

Plur'a'j atest'int'o'j, re'vok'it'e, nun depozici'is ke la fum'tub'o'j de ĉiu'j kvar'a'etaĝ'a'j ĉambr'o'j est'is tro mal'larĝ'a'j por permes'i la tra'pas'o'n de hom'a korp'o. Dir'ant'e "tub'bros'o'j" oni alud'is la cilindr'a'j'n bala'i'bros'o'j'n util'ig'at'a'j'n de kamen'tub'ist'o'j. Tiu'j'n bros'o'j'n oni laŭ'ir'ig'is supr'e'n kaj mal'supr'e'n en ĉiu kamen'tub'o de la dom'o. Ne est'as mal'antaŭ'flank'a ŝtup'ar'o laŭ kiu hom'o pov'int'us descend'i sam'temp'e dum la en'ir'ant'o'j supr'e'n'rapid'iĝ'is. La korp'o de Fraŭl'in'o Lespanajo est'is tiel solid'e fiks'it'a en la tub'o ke oni ne sukces'is ĝi'n el'ig'i ĝis post kvar-kvin help'ant'o'j kun'ig'is si'a'j'n klopod'o'j'n.

PAŬLO DUMASO, kurac'ist'o, depozici'as ke li est'is vok'it'a ĉirkaŭ'tag'iĝ'e por kontrol'i la korp'o'j'n. Ambaŭ kuŝ'is tiam sur la lit'kadr'a kanab'aĵ'o en la ĉambr'o kie mal'kovr'iĝ'is Fraŭl'in'o L. La kadavr'o de la jun'a vir'in'o est'is eg'e kontuz'it'a kaj ekskori'it'a. Sen'dub'e kaŭz'is tiu'j'n aspekt'o'j'n tio ke ĝi profund'e en'ŝov'iĝ'is en la kamen'tub'o'n. La gorĝ'o est'is eg'e frot'aĉ'it'a. Vid'iĝ'is ĵus sub'menton'e plur'a'j profund'a'j ekskori'aĵ'o'j, sam'e kiel si'n'sekv'o da livid'a'j makul'o'j rezult'ig'it'a'j laŭ'indik'aĵ'e far fingr'o'prem'ad'o. La vizaĝ'o tim'ig'e mis'kolor'iĝ'is kaj la okul'glob'o'j el'star'eg'is. La lang'o est'is du'on'e tra'mord'it'a. Grand'a ekimoz'o mal'kovr'iĝ'is en la stomak'o'kav'o, kaŭz'it'e sen'dub'e far genu'prem'o. Laŭ la opini'o de S-ro Dumaso, Fraŭl'in'o'n Lespanajon mort'ig'is per strangol'ad'o hom'o aŭ hom'o'j ne'kon'at'a'j.

La kadavr'o de la patr'in'o est'is horor'e mutil'it'a. Ĉiu'j ost'o'j de la dekstr'a'j krur'o kaj brak'o est'is pli-mal'pli frakas'it'a'j. La mal'dekstr'a tibi'o kaj al'don'e ĉiu'j rip'o'j de la mal'dekstr'a flank'o, eg'e split'it'a'j. La tut'e korp'o, eg'e kontuz'it'a kaj mis'kolor'ig'it'a. Ne ebl'is dir'i kiel la vund'o'j kaŭz'iĝ'is. Pez'a lign'o'klab'o, aŭ larĝ'a fer'stang'o—seĝ'o—iu ajn grand'a, pez'a, obtuz'a arm'il'o pov'int'us est'ig'i tia'j'n rezult'o'j'n manipul'at'e per la man'o'j de eg'e fortik'a vir'o. Neni'a vir'in'o pov'int'us trud'i la bat'o'j'n per iu ajn arm'il'o. La kap'o de la mort'int'o, vid'it'e de la atest'int'o, est'is en'tut'e apart'ig'it'a dis'de la korp'o kaj est'is ankaŭ eg'e frakas'it'a. La gorĝ'o est'is tra'tranĉ'it'a ver'ŝajn'e per eg'e akr'a il'o—sen'dub'e per raz'il'o.

ALEKSANDRO ETJENO, kirurg'o, est'is al'vok'it'a kun S-ro Dumaso por kontrol'esplor'i la kadavr'o'j'n. Konfirm'is la atest'aĵ'o'j'n kaj opini'o'j'n de S-ro Dumaso.

Neni'a grav'a ceter'aĵ'o ek'sci'iĝ'is, kvankam intervju'iĝ'is plur'a'j ceter'a'j hom'o'j. Murd'o tiel mister'a, tiel perpleks'ig'a pri ĉiu'j detal'o'j, neniam antaŭ'e okaz'is en Parizo—se ver'fakt'e tem'as pri murd'o. La polic'o en'tut'e mal'sci'pov'as klar'ig'i la afer'o'n—mal'kutim'a stat'o ĉe ili okaz'e de tia'j event'o'j. Tamen ankoraŭ ne aper'is la plej et'a indic'o-ombr'o.

La vesper'a numer'o de la ĵurnal'o raport'is ke la plej grand'a ekscit'o daŭr'e agit'as Sankt'a-Roĥo-Kvartal'o'n, ke oni zorg'e re'kontrol'is la koncern'a'j'n ej'o'j'n kaj nov'foj'e intervju'is la atest'int'o'j'n, sed en'tut'e sen'sukces'e. Post'skrib'o menci'is tamen ke Adolf'o Lebono arest'iĝ'is kaj mal'liber'iĝ'is, kvankam neni'o ŝajn'is li'n kulp'ig'i krom la jam anonc'it'a'j fakt'o'j.

Dupino ŝajn'is mult'eg'e interes'iĝ'i pri la progres'o de tiu afer'o—almenaŭ tiel mi juĝ'is laŭ li'a manier'o, ĉar li koment'is neni'o'n. Nur post la anonc'o pri la mal'liber'ig'o de Lebono li pet'is mi'a'n opini'o'n rilat'e al la murd'o'j.

Mi rajt'is nur konsent'i kun la tut'a Pariz'an'ar'o, tiu'j'n konsider'ant'e kiel ne'solv'ebl'a'n mister'o'n. Mi koncept'is neni'a'n rimed'o'n per'e de kiu spur'i la murd'int'o'n.

"Ni ne juĝ'u laŭ la rimed'o," dir'is Dupino, laŭ tiu rudiment'a kontrol'esplor'o. La Pariza polic'o, tiel laŭd'at'e pri sagac'ec'o, est'as ruz'a, sed nur ruz'a. Ili'a'j entrepren'o'j est'as sen'metod'a'j krom la provizor'a metod'o de la moment'o. Ili el'montr'e en'vic'ig'as mult'a'j'n rimed'o'j'n sed, ne mal'oft'e, tiu'j tiel mal'taŭg'as al la propon'it'a'j cel'o'j ke ili ni'n pens'ig'as pri S-ro Ĵurdeno kiam li pet'as si'a'n rob'e-de-chambre pour mieux en'tendr'e la musique (ĉambr'o'rob'o'n por pli bon'e aŭd'i la muzik'o'n). La rezult'o'j kiu'j'n ili efektiv'ig'as est'as ne mal'oft'e surpriz'a'j, sed plej'oft'e tiu'j'n est'ig'as ordinar'a'j diligent'ec'o kaj aktiv'ad'o. Kiam mank'as tiu'j kvalit'o'j ili'a'j entrepren'o'j mal'sukces'as. Vidoko, ekzempl'e, est'is bon'a diven'ist'o kaj persist'a vir'o. Sed sen eduk'it'a pens'ad'o li erar'is konstant'e pro la intens'ec'o mem de si'a kontrol'esplor'ad'o. Li difekt'is si'a'n vid'kapabl'o'n ten'ant'e tro proksim'e la cel'objekt'o'n. Li vid'is ebl'e unu-du punkt'o'j'n kun mal'kutim'a klar'ec'o, tamen ag'ant'e tiel li perd'is el'vid'e la afer'o'n kiel tut'aĵ'o'n.

"Rezult'as tial ke oni pov'as ag'i tro profund'e. La ver'o ne sid'as ĉiam en put'o. Efektiv'e, rilat'e al la plej grav'a sci'o, mi opini'as ke la ver'o est'as jes ja sen'mank'e surfac'a. Profund'ec'o situ'as en la val'o'j kie ni serĉ'as la ver'o'n, ne sur la mont'o'pint'o'j kie ni ĝi'n mal'kovr'as. La mod'o'j kaj font'o'j de tiu erar'spec'o bon'e ekzempl'iĝ'as en ni'a medit'ad'o pri la astr'o'j. Spekt'ad'i stel'o'n per ek'rigard'et'o'j, ĝi'n okul'kontrol'i per de'flank'a rigard'ad'o, turn'i ĝi'a'direkt'e'n la ekster'a'j'n part'o'j'n de la retin'o (kiu'j pli facil'e kapt'as mal'fort'a'j'n lum'radi'o'j'n ol la intern'a'j part'o'j), tio est'as percept'i la stel'o'n klar'detal'e, tio est'as hav'ig'i al si la plej bon'a'n alt'taks'o'n pri ties bril'o—bril'o kiu mal'hel'iĝ'as proporci'e dum ni direkt'as pli kaj pli plen'a'n rigard'o'n al ĝi. En tiu last'a kaz'o pli da radi'o'j traf'as ver'fakt'e la okul'o'j'n sed en la antaŭ'a ekzist'as pli rafin'it'a kompren'kapabl'o. Per'e de mal'taŭg'a profund'ec'o ni konfuz'as kaj mal'fort'ig'as la pens'ad'o'n. Ni pov'as eĉ mal'aper'ig'i el la firmament'o Venus'o'n mem per spekt'ad'o tro long'daŭr'a, tro koncentr'it'a, tro rekt'a."

"Rilat'e al tiu'j murd'o'j, ni mem entrepren'u kelk'a'j'n kontrol'esplor'o'j'n antaŭ ol fin'opini'i pri ili. Enket'o proviz'os ni'n per distr'iĝ'o," [mi juĝ'is la vort'o'n strang'a, util'ig'it'a'n tiu'manier'e, sed mi neni'o'n dir'is] "kaj krom'e Lebono foj'e est'ig'is help'o'n al mi pro kio mi ne est'as mal'dank'em'a. Ni mem ir'u kaj kontrol'u propr'okul'e la murd'ej'o'n. Mi kon'as G.....on, Prefekt'o'n de Polic'o, kaj spert'os neni'a'n ĝen'o'n akir'ant'e la dev'ig'a'n permes'o'n."

La permes'o'n li akir'is kaj tuj ni al'ir'is Kadavr'ej'o-Strat'o'n. Tiu est'as unu el tiu'j aĉ'a'j voj'et'o'j inter'ven'ant'a'j Riĉeljeo-Strat'o'n kaj Sankt'a-Roĥo-Strat'o'n. La post'tag'mez'o mal'fru'hor'is kiam ni ating'is ĝi'n ĉar tiu kvartal'o situ'as tre mal'proksim'e dis'de tiu kiu'n ni en'loĝ'is. La dom'o'n ni facil'e trov'is ĉar mult'a'j hom'o'j fiks'rigard'is la ferm'it'a'j'n supr'a'etaĝ'a'j'n ŝutr'o'j'n kun sen'cel'a sci'vol'em'o ek'de la kontraŭ'a flank'o de la voj'o. Ĝi est'is ordinar'a Pariza loĝ'dom'o kun pord'eg'o ĉe unu flank'o de kiu situ'is vitr'it'a kontrol'bud'o hav'ant'a en la fenestr'o glit'panel'o'n ident'ig'ant'a'n ĝi'n kiel apartament'o'n de pord'ist'o. Antaŭ ol en'ir'i ni pied'ir'is laŭ la strat'o, turn'iĝ'is en flank'ale'o'n kaj, tiam turn'iĝ'ant'e de'nov'e, preter'pas'is la mal'antaŭ'aĵ'o'n de la konstru'aĵ'o. Inter'temp'e, Dupino okul'kontrol'is, krom la dom'o, ankaŭ la tut'a'n najbar'ej'o'n, kun zorg'eg'a atent'o kies cel'o'n mi nepr'e ne kompren'is.

Re'ven'ant'e invers'e laŭ la sam'a voj'o ni ating'is de'nov'e la ĉef'en'ir'ej'o'n de la dom'o kaj, el'montr'int'e ni'a'j'n ident'ig'dokument'o'j'n, est'is en'las'it'a'j de la respond'ec'a'j agent'o'j. Ni al'ir'is la supr'a'etaĝ'a'n ĉambr'o'n kie mal'kovr'iĝ'int'is la korp'o de Fraŭl'in'o Lespanajo kaj kie ankoraŭ kuŝ'is ambaŭ mort'int'o'j. La ĥaos'a stat'o de la ej'o rest'is sen'ŝanĝ'e, konform'e al polic'a proced'o. Mi vid'is neni'o'n krom tio kio'n raport'is Tribunal'a Gazet'o. Dupino kontrol'esplor'is ĉio'n, inkluziv'e la korp'o'j'n de la viktim'o'j. Tiam ni vizit'is la ali'a'j'n ĉambr'o'j'n kaj la kort'o'n, ĉie akompan'at'e de ĝendarm'o. La kontrol'esplor'o daŭr'is ĝis la tag'fin'a mal'hel'iĝ'o kiam ni for'ir'is. Sur'voj'e al la hejm'o mi'a kun'ir'ant'o paŭz'is moment'o'n ĉe la ofic'ej'o de unu el la ĉiu'tag'a'j ĵurnal'o'j.

Mi jam dir'is ke la kapric'o'j de mi'a amik'o est'is mult'nombr'a'j kaj ke Je les ménageais (Mi toler'is ili'n kun bon'humor'o, eĉ respekt'o.)—por tiu dir'aĵ'o la Angl'a lingv'o ne hav'as ekvivalent'o'n. Li'a nun'a humor'o instig'is li'n mal'konsent'i konversaci'i pri la murd'o'j antaŭ ĉirkaŭ tag'mez'o de la sekv'int'a tag'o. Tiam li demand'is subit'e al mi ĉu mi konstat'is i'o'n strang'a'n ĉe la scen'o de la abomen'aĵ'o.

Li'a emfaz'manier'o, kiam li dir'is la vort'o'n strang'a'n, en'hav'is i'o'n kiu ek'trem'ig'is mi'n, sen ke mi pri'konsci'u la kial'o'n.

"Ne, neni'o'n strang'a'n," mi dir'is. "Almenaŭ neni'o'n krom tio kio'n ni ambaŭ leg'is en la ĵurnal'o."

"La Gazet'o," li respond'is, "ne pri'trakt'is, mi tim'u, la mal'kutim'a'n horor'o'n de la afer'o. Sed ni flank'e'n'met'u la mal'util'a'j'n opini'o'j'n de tiu el'don'aĵ'o. Ŝajn'as al mi ke oni konsider'as tiu'n mister'o'n ne'solv'ebl'a pro tiu kial'o mem kiu dev'us ĝi'n konsider'ig'i solv'ebl'a. Mi vol'as dir'i la outré-an [t.e., la tro'ig'it'a'n] karakter'o'n de ties konsist'ig'ant'aĵ'o'j. Perpleks'ig'as la polic'o'n la ŝajn'a mank'o de motiv'o—ne pri la murd'o mem—sed pri la abomen'ec'o de la murd'o. Mistifik'as ĝi'n ankaŭ la ŝajn'a mal'ebl'o akord'ig'i la voĉ'o'j'n aŭd'it'a'j'n en kverel'ad'o kaj tio'n ke mal'kovr'iĝ'is supr'a'etaĝ'e neni'u krom la mort'ig'it'a Fraŭl'in'o Lespanajo kaj, al'don'e, tio'n ke ne ekzist'is ceter'a el'ir'rimed'o kiu'n pov'int'us preter'atent'i la supr'e'n'ir'int'ar'o. La sovaĝ'a mal'bon'ord'o de la ĉambr'o; la kadavr'o supr'e'n'ŝov'it'a, kap'o'n mal'supr'e'n, en la kamen'tub'o'n; la terur'a mutil'ad'o de la kadavr'o de la mal'jun'ul'in'o; tiu'j konsider'ind'aĵ'o'j kun'e kun tiu'j antaŭ'e menci'it'a'j kaj ceter'a'j kiu'j'n ne neces'as menci'i, ĉio sufiĉ'is paraliz'i la potenc'o'j'n, nepr'e kulp'ig'int'e la mem'laŭd'it'a'n sagac'ec'o'n, de la reg'ist'ar'a'j agent'o'j. Ili si'n fal'ig'is en krud'a'n sed oft'a'n erar'o'n, inter'miks'int'e mal'kutim'ec'o'n kaj kompleks'eg'ec'o'n. Sed est'as per'e de tiu'j de'voj'iĝ'o'j dis'de la ir'ej'o de ordinar'aĵ'o'j ke la raci'o palp'et'e mal'ferm'as si'a'n voj'o'n, laŭ'ebl'e, serĉ'ant'e la ver'o'n. Dum tia'j kontrol'esplor'ad'o'j kia'j'n ni nun entrepren'as la taŭg'a demand'o est'as, ne 'Kio okaz'is?' sed 'Kio okaz'is neniam antaŭ'e okaz'int'a?' Efektiv'e, la facil'o per kiu mi ating'os, aŭ jam ating'is, la solv'o'n de tiu mister'o star'as en sen'per'a proporci'o kun ties laŭ'polic'e ver'ŝajn'a ne'solv'ebl'ec'o."

Mi fiks'rigard'is la parol'int'o'n kun sen'parol'a mir'o.

"Mi nun atend'as," li daŭr'ig'is, rigard'ant'e ĝis la pord'o de ni'a apartament'o, "mi nun atend'as hom'o'n kiu, kvankam ebl'e ne la far'int'o de tiu'j buĉ'ad'o'j, sen'dub'e iom'a'grad'e part'o'pren'is en ili. Pri la plej horor'a part'o de la krim'o'j efektiv'ig'it'a'j probabl'as ke li est'as sen'kulp'a. Mi esper'as ne erar'i pri tiu supoz'aĵ'o ĉar sur ĝi mi star'ig'as mi'a'n anticip'o'n ek'pov'i sond'um'i la tut'a'n enigm'o'n. Mi atend'as la al'ven'o'n de la vir'o ĉi-tie'n, en ĉi-tiu'n ĉambr'o'n mem, ĉiu'ajn'moment'e. Kvankam ebl'as ke li mal'konsent'u tiel ag'i, probabl'as ke li al'ven'os. Kaj se li al'ven'os, neces'os ke ni li'n de'ten'u. Jen pistol'o'j kaj ambaŭ ni sci'pov'as ili'n util'ig'i kiam la situaci'o tio'n dev'ig'as."

Mi en'man'ig'is la pistol'o'j'n, apenaŭ pri'konsci'ant'e tio'n kio'n mi far'is, apenaŭ kred'ant'e tio'n kio'n mi aŭd'is, dum Dupino daŭr'e parol'ad'is, kvazaŭ monolog'ant'e. Mi jam menci'is li'a'n abstrakt'a'n manier'o'n en tia'j moment'o'j. Si'a'j'n proklam'o'j'n li direkt'is al mi, sed li'a voĉ'o, kvankam cert'e ne laŭt'a, hav'is tiu'n intonaci'o'n kutim'e util'ig'at'a'n por parol'i al iu situ'ant'a for'distanc'e. Li'a'j okul'o'j, sen esprim'lum'o, rigard'is unu'nur'e la mur'o'n.

"Ke la kverel'ant'a'j voĉ'o'j," li dir'is, "aŭd'it'a'j de la supr'e'n'ir'ant'ar'o ne est'is la voĉ'o'j de la vir'in'o'j mem, tio'n en'tut'e pruv'is la indic'ar'o. Tio for'ig'as ĉiu'n dub'o'n pri la demand'o ĉu la mult'aĝ'ul'in'o unu'e mort'ig'is la fil'in'o'n, tiam post'e si'n mort'ig'is. Mi pri'parol'as tiu'n punkt'o'n plej'part'e nom'e de la metod'o. Ĉar la fizik'a fort'o de S-rin'o Lespanajo nepr'e mal'sufiĉ'int'us por supr'e'n'ŝov'i la kadavr'o'n de la fil'in'o en la kamen'tub'o'n tiel kiel oni ĝi'n mal'kovr'is. Kaj la karakter'o de la vund'o'j sur ŝi'a propr'a korp'o en'tut'e for'ig'as ĉiu'n ide'o'n pri si'n'detru'o. Murd'o'n tial efektiv'ig'is tri'a ar'o kaj la voĉ'o'j de tiu tri'a ar'o est'is la aŭd'it'a'j kverel'ant'a'j voĉ'o'j. Mi nun atent'ig'u—ne la tut'a'n atest'aĵ'ar'o'n pri tiu'j voĉ'o'j—sed tio'n kio strang'is en tiu atest'aĵ'ar'o. Ĉu vi konstat'is tiu'rilat'a'n strang'aĵ'o'n?"

Mi rimark'is ke, dum ĉiu'j atest'int'o'j konsent'is kun'opini'i ke la raŭk'a voĉ'o est'is tiu de Franc'o, ili eg'e mal'konsent'is pri la strid'a, aŭ laŭ la pri'skrib'o de iu atest'int'o, la rasp'a voĉ'o.

"Tio est'is la atest'aĵ'ar'o mem," dir'is Dupino, "sed ne la strang'ec'o de la atest'aĵ'ar'o. Vi konstat'is neni'o'n disting'a'n, tamen est'is jes ja disting'aĵ'o. La atest'int'o'j, laŭ vi'a raport'o, konsent'is pri la raŭk'a voĉ'o. Tiu'rilat'e ili est'is unu'anim'a'j. Sed rilat'e al la strid'a voĉ'o, la strang'aĵ'o situ'as, ne en ili'a mal'kun'konsent'o, sed en tio ke, kiam Ital'o, Angl'o, Hispan'o, Nederland'an'o kaj Franc'o entrepren'is ĝi'n pri'skrib'i, ĉiu ĝi'n ident'ig'is kiel voĉ'o'n de fremd'a'land'an'o. Ĉiu cert'as ke ne est'is voĉ'o de unu el si'a'j sam'land'an'o'j. Ĉiu simil'ig'as ĝi'n—ne al la voĉ'o de de'nask'a loĝ'ant'o de iu land'o kies lingv'o'n li iom kon'as—sed tut'e kontraŭ'e."

"La Franc'o opini'as ĝi'n voĉ'o de Hispan'o kaj 'pov'int'us re'kon'i kelk'a'j'n vort'o'j'n se li kon'int'us la Hispan'a'n lingv'o'n.' La Nederland'an'o asert'as ke ĝi est'is voĉ'o de Franc'o; tamen ni leg'as en la polic'a'j raport'o'j ke 'ne sci'pov'ant'e la Franc'a'n, tiu atest'int'o intervju'iĝ'is per'e de interpret'ist'o.' La Angl'o opini'as ke ĝi est'is voĉ'o de German'o kaj 'ne kompren'as la German'a'n.' La Hispan'o 'cert'as' ke ĝi est'is voĉ'o de Angl'o sed 'taks'as en'tut'e laŭ la intonaci'o' pro tio ke 'li hav'as neni'a'n kon'o'n pri la Angl'o'j.' La Ital'o juĝ'as ĝi'n voĉ'o de Rus'o sed 'neniam parol'is kun land'an'o de Rusio.' Du'a Franc'o mal'konsent'as krom'e kun la unu'a, cert'ant'e ke la voĉ'o est'is tiu de Ital'o. Tamen 'ne sci'pov'ant'e tiu'n lingv'o'n,' li konvink'iĝ'is, sam'e kiel la Hispan'o, 'pro la intonaci'o.'"

"Nu, kiel mal'kutim'e apart'a, ni dev'as supoz'i, est'is ver'fakt'e tiu voĉ'o pov'int'a instig'i tia'j'n atest'aĵ'o'j'n—eĉ en kies ton'o'j re'kon'is neni'o'n kon'at'a'n la land'an'o'j de kvin grand'a'j naci'o'j de Eŭrop'o. Vi dir'os ke ĝi est'is ebl'e voĉ'o de Azi'an'o, aŭ Afrik'an'o. Nek Azi'an'o'j nek Afrik'an'o'j mult'nombr'iĝ'as en Parizo. Tamen, sen kontraŭ'star'i la hipotez'o'n, mi nun atent'ig'u nur tiu'j'n tri punkt'o'j'n. La voĉ'o'n unu atest'int'o pri'skrib'as kiel 'rasp'a'n, ne strid'a'n'. Du ali'a'j raport'as ĝi'n est'i 'rapid'a kaj mal'konstant'a.' Neni'a'j'n vort'o'j'n—neni'a'j'n vort'simil'a'j'n son'o'j'n, iu ajn atest'int'o menci'is kiel re'kon'ebl'a'j'n."

"Mi ne sci'as," daŭr'ig'is Dupino, "kiu'j'n efekt'o'j'n mi est'ig'is ĝis nun, ebl'e, sur vi'a'n kompren'o'n. Sed mi ne hezit'as dir'i ke laŭ'leĝ'a'j konklud'o'j font'int'a'j el eĉ nur tiu part'o de la atest'aĵ'ar'o—la part'o rilat'ant'a al la raŭk'a'j kaj strid'a'j voĉ'o'j—jam sufiĉ'as en si por nask'ig'i suspekt'o'n dev'ont'a'n fiks'i direkt'o'n al ĉiu post'a progres'ad'o en la kontrol'esplor'o pri la mister'o. Mi dir'is 'laŭ'leĝ'a'j konklud'o'j' sed mi'a vol'dir'o ne plen'e en'vort'iĝ'as tiel. Mi dezir'is sugest'i ke la konklud'o'j est'as la sol'a'j ĝust'a'j kaj ke la suspekt'o font'as ne'evit'ebl'e el tiu'j kiel unu'nur'a rezult'o. El kio konsist'as tamen tiu suspekt'o mi ankoraŭ ne konsent'as dir'i. Mi nur dezir'as ke vi konsider'u ke, ĉe mi, ĝi est'is sufiĉ'e fort'a por don'i al mi'a'j demand'o'j en la ĉambr'o preciz'a'n form'o'n, difin'it'a'n em'o'n."

"Nun ni trans'lok'iĝ'u, per'mens'e, al tiu ĉambr'o. Kio'n ni unu'e serĉ'u ĉi-tie? La el'ir'rimed'o'n kiu'n util'ig'is la murd'int'o'j. Mi cert'e ne tro'ig'as dir'ant'e ke nek vi nek mi kred'as je preter'natur'aĵ'o'j. Sinjor'in'o'n kaj Fraŭl'in'o'n Lespanajon ne detru'is fantom'o'j. La far'int'o'j de la ag'o est'is materi'a'j kaj eskap'is materi'e. Tial kiel? Feliĉ'e, est'as nur unu manier'o rezon'ad'i pri la tem'o kaj neces'as ke tiu manier'o ni'n konduk'u al difin'it'a decid'o. Ni kontrol'u, unu post la ali'a, la ebl'a'j'n el'ir'rimed'o'j'n."

"Klar'e est'as ke la murd'int'o'j en'est'is la ĉambr'o'n kie trov'iĝ'is Fraŭl'in'o Lespanajo, aŭ almenaŭ la apud'a'n ĉambr'o'n, kiam la enket'ont'ar'o supr'e'n'ir'is laŭ'ŝtup'ar'e. Est'as tial nur ĉe tiu'j du loĝ'ej'o'j ke ni dev'as serĉ'i el'ir'ej'o'j'n. La polic'o nud'ig'is la plank'o'j'n, plafon'o'j'n kaj mur'mason'aĵ'o'j'n en ĉiu direkt'o. Neni'a'j'n sekret'a'j'n el'ir'ej'o'j'n pov'int'us preter'atent'i ili'a kontrol'ad'o. Tamen, ne fid'ant'e ili'a'j'n okul'o'j'n, mi kontrol'is per mi'a'j propr'a'j okul'o'j. Est'is, tial, neni'a'j sekret'a'j el'ir'ej'o'j. Ambaŭ pord'o'j kun'lig'ant'a'j la ĉambr'o'j'n kaj la koridor'o'n est'is sekur'e ŝlos'it'a'j kaj la ŝlos'il'o'j rest'is intern'a'flank'e."

"Ni konsider'u la kamen'tub'o'j'n. Tiu'j, kvankam pri'dispon'ant'e ordinar'a'n larĝ'o'n ĝis ok-dek fut'o'j super la fajr'ej'o, ne en'ten'os, laŭ si'a tut'a long'o, la korp'o'n de grand'a kat'o. Pro tio ke nepr'as la mal'ebl'o el'ir'i per'e de rimed'o'j jam menci'it'a'j, rest'as al ni nur la fenestr'o'j. Per'e de tiu'j de la fasad'flank'a ĉambr'o neni'u pov'int'us eskap'i sen ke la sur'strat'a hom'amas'o li'n rimark'u. Laŭ'neces'e tial la murd'ist'o'j tra'pas'is tiu'j'n de la mal'antaŭ'flank'a ĉambr'o. Nu, ating'int'e tiu'n konklud'o'n en tiel ne'dub'a'senc'a manier'o, ni ne rajt'as, kiel logik'ist'o'j, ĝi'n mal'akcept'i pro ŝajn'a'j mal'ebl'o'j. Nur rest'as al ni pruv'i ke tiu'j ŝajn'a'j mal'ebl'o'j est'as, ver'fakt'e, ebl'a'j."

"Est'as du fenestr'o'j en la ĉambr'o. Unu el ili en'tut'e vid'ebl'as ĉar ĝi'n obstrukc'as neni'a'j mebl'o'j. La mal'supr'a part'o de la ali'a mal'vid'ebl'as ĉar la kap'o de la mal'facil'e manipul'ebl'a lit'kadr'o est'as ŝov'it'a kontraŭ ĝi'n. La unu'a fenestr'o trov'iĝ'is en sekur'a, de intern'e ferm'it'a stat'o. Ĝi kontraŭ'star'is la nepr'a'n potenc'o'n de ĉiu'j entrepren'int'a'j ĝi'n supr'e'n'lev'i. Grand'a bor'il'et'o'tru'o tra'penetr'is ties kadr'o'n mal'dekstr'a'flank'e kaj solid'eg'a najl'o ĝi'n en'sid'is, tie'n en'ŝov'it'e preskaŭ ĝis'kap'e. Kontrol'ad'o pri la ali'a fenestr'o sci'ig'is ke simil'a najl'o simil'e en'fiks'iĝ'is en ĝi kaj ankaŭ mal'sukces'is vigl'a klopod'o supr'e'n'lev'i tiu'n klap'o'n. La polic'o nun plen'e konvink'iĝ'is ke el'ir'voj'o nepr'e ne ekzist'is en tiu'j direkt'o'j. Tial, oni fin'opini'is ke sen'cel'e est'us el'tir'i la najl'o'j'n kaj mal'ferm'i la fenestr'o'j'n."

"Mi'a propr'a kontrol'esplor'o est'is iom pli partikular'a kaj pro la kial'o kiu'n mi ĵus cit'is, ĉar ĉi-tie, neces'is, mi cert'is, ke ĉiu'j ŝajn'a'j mal'ebl'o'j fin'est'iĝ'u ebl'a'j."

"Mi komenc'is pens'ad'i jen'e, a posteriori, tio est'as, indukt'e. La murd'ist'o'j jes ja eskap'is per'e de unu el tiu'j fenestr'o'j. Se tio ver'as, ili ne pov'int'us re'fiks'i la klap'o'j'n de intern'e tiel kiel tiu'j trov'iĝ'is fiks'it'e—konsider'aĵ'o ĉes'ig'int'a, pro ties mem'klar'o, la kontrol'ad'o'n entrepren'it'a'n de la polic'o en tiu are'o. Tamen la fenestr'o'klap'o'j est'is jes ja fiks'it'a'j. Neces'is tial ke ili hav'u la kapabl'o'n si'n fiks'i. La konklud'o neniel evit'ebl'is."

"Mi al'paŝ'is la sen'obstrukc'a'n fenestr'o'n, el'tir'is iom mal'facil'e la najl'o'n, kaj entrepren'is lev'i la klap'o'n. Kiel mi jam antaŭ'supoz'is, ĝi rezist'is ĉiu'j'n klopod'o'j'n mi'a'j'n. Mi nun konsci'is ke dev'as ekzist'i kaŝ'it'a risort'o. Tiu konfirm'o pri mi'a ide'o konvink'is mi'n ke almenaŭ mi'a'j hipotez'o'j est'is ĝust'a'j, kiom ajn mister'a'j ŝajn'is la cirkonstanc'o'j rilat'ant'a'j al la najl'o'j. Zorg'a enket'o baldaŭ mal'kovr'is la kaŝ'it'a'n risort'o'n. Mi prem'is ĝi'n, kaj kontent'a pri la mal'kovr'o, elekt'is ne lev'i la klap'o'n."

"Mi nun re'met'is la najl'o'n kaj ĝi'n rigard'is atent'e. Hom'o ekster'e'n'pas'int'a tra tiu fenestr'o pov'int'us ĝi'n re'ferm'i ebl'e kaj la risort'o real'fiks'iĝ'int'us, sed tiu ne pov'int'us re'met'i la najl'o'n. La konklud'o est'is klar'a kaj de'nov'e mal'larĝ'ig'is la are'o'n de mi'a esplor'kamp'o. Laŭ'neces'e la murd'int'o'j for'fuĝ'is per'e de la ali'a fenestr'o. Se ni supoz'as tial ke la klap'risort'o'j en'tut'e sam'is, kiel ver'ŝajn'is, neces'as rezult'e ke mal'sam'u la najl'o'j, aŭ almenaŭ ili'a'j al'fiks'iĝ'rimed'o'j. Sur'grimp'int'e la sak'ŝtof'o'n de la lit'kadr'o, mi rigard'is zorg'eg'e super ties kap'tabul'o'n la du'a'n fenestr'o'klap'o'n. Mal'supr'e'n'ig'int'e la man'o'n mal'antaŭ la tabul'o, mi tuj trov'is kaj prem'is la risort'o'n kiu, konform'e al mi'a supoz'o, hav'is en'tut'e la sam'a'n karakter'o'n kiel si'a najbar'aĵ'o. Nun mi okul'kontrol'is la najl'o'n. Ĝi est'is sam'e solid'a kiel la ali'a kaj ver'ŝajn'e al'fiks'iĝ'is sam'manier'e—en'martel'it'e preskaŭ ĝis'kap'e."

"Vi dir'os ke mi perpleks'iĝ'is. Sed se vi tiel opini'as, sen'dub'e vi mal'kompren'is la karakter'o'n de la indukt'o'j. Uz'ant'e sport'o'termin'o'n, mi eĉ ne unu foj'o'n 'mis'lud'is'. Neniam unu sekund'o'n mi perd'is la spur'o'n. Okaz'is difekt'o en neni'a ĉen'er'o. Mi spur'is la sekret'o'n ĝis ties fin'a rezult'o kaj tiu rezult'o est'is la najl'o. Ĝi hav'is, mi dir'u, en ĉiu rilat'o la aspekt'o'n de si'a kun'il'o en la ali'a fenestr'o. Tamen tiu fakt'o est'is nepr'a nul'aĵ'o (kiom ajn decid'ig'a ĝi ŝajn'u) kompar'e al la konsider'aĵ'o ke ĉi-tie, ĉi-punkt'e fin'fin'iĝ'is la indic'o. 'Neces'as ke la najl'o hav'u mal'taŭg'aĵ'o'n,' mi dir'is. Mi tuŝ'is ĝi'n kaj la kap'o, kun kvar'on'col'o da ties fust'o, for'apart'iĝ'is en mi'a'j fingr'o'j. La rest'aĵ'o de la fust'o daŭr'e star'is fiks'it'e en la bor'il'et'o'tru'o kie ĝi jam antaŭ'e dis'romp'iĝ'is."

"La fraktur'o est'is mal'nov'a (ĉar ties rand'o'j krust'iĝ'is pro rust'o) kaj ver'ŝajn'e far'iĝ'is per martel'bat'o part'e al'fiks'int'a en la supr'aĵ'o'n de la mal'supr'a klap'o la kap'hav'a'n er'o'n de la najl'o. Nun mi zorg'e re'met'is tiu'n kap'aĵ'o'n en la noĉ'o'n el kiu mi antaŭ'e ĝi'n el'tir'is kaj la simil'ec'o al perfekt'a najl'o est'is nepr'a—la fend'o ne vid'ebl'is. Prem'ant'e la risort'o'n, mi lev'is la klap'o'n leĝer'gest'e kelk'a'j'n col'o'j'n. La najl'kap'aĵ'o lev'iĝ'is kun ĝi, rest'ant'e fiks'it'e en si'a lit'aĵ'o. Mi ferm'is la fenestr'o'n kaj de'nov'e la ŝajn'ig'o de komplet'a najl'o nepr'eg'is."

"La enigm'o, ĝis tiu punkt'o, nun mal'enigm'iĝ'is. La murd'int'o for'fuĝ'is per'e de la fenestr'o al'front'ant'a la lit'o'n. Fal'int'e propr'a'instig'e post li'a for'ir'o (aŭ ebl'e ferm'it'e laŭ'cel'e), ĝi re'fiks'iĝ'is per'e de la risort'o. Kaj est'is tiu per'risort'a re'ten'o kiu'n la polic'o mal'prav'e interpret'is kiel per'najl'a'n re'ten'o'n. Daŭr'a'n tiu'rilat'a'n enket'ad'o'n tial oni juĝ'is ne plu bezon'i."

"La ven'ont'a demand'o est'is tiu de la descend'o'rimed'o. Tiu'tem'e, mi kontent'iĝ'is ĉirkaŭ'promen'ant'e kun vi la konstru'aĵ'o'n. Proksim'um'e kvin fut'o'j'n kaj du'on'o'n for de la koncern'a fenestr'o'klap'o etend'iĝ'is fulm'o'suĉ'il'o. Ek'de tiu suĉ'il'o mal'ebl'int'us al iu ajn ating'i la fenestr'o'n, des pli ĝi'n en'ir'i. Mi rimark'is tamen ke la ŝutr'o'j de la kvar'a etaĝ'o est'is de tiu apart'a spec'o kiu'j'n Parizaj ĉarpent'ist'o'j nom'as ferrades—spec'o mal'mult'e uz'at'a hodiaŭ sed oft'e vid'at'a'j sur eg'e mal'nov'a'j dom'eg'o'j de urb'o'j Lion'o kaj Bordoz'o. Ili hav'as la form'o'n de ordinar'a pord'o—simpl'a, ne fald'ebl'a pord'o—krom tio ke la mal'supr'a du'on'o port'as lign'a'n krad'aĵ'o'n aŭ pergol'o'n, tiel dispon'ig'ant'e bon'eg'a'n man'ten'ej'o'n. Ĉe la koncern'a konstru'aĵ'o tiu'j ŝutr'o'j est'as plen'e larĝ'a'j je tri fut'o'j kaj du'on'o. Kiam ni vid'is ili'n de mal'antaŭ la dom'o, ambaŭ est'is du'on'apert'a'j—tio est'as, ili el'star'is ort'e dis'de la mur'o. Ver'ŝajn'as ke la polic'o, sam'e kiel mi, kontrol'is la mal'antaŭ'aĵ'o'n de la apartament'ar'o. Tamen, sen'dub'e rigard'ant'e tiu'j'n ferrades laŭ la lini'o de ili'a larĝ'ec'o (ne dub'ebl'as ke ili tiel ag'is), ili ne percept'is tiu'n grand'a'n larĝ'ec'o'n mem aŭ almenaŭ ne ĝi'n konsider'is ĝust'a'valor'e. Ver'fakt'e, si'n konvink'int'e ke neni'a el'ir'o efektiv'ig'ebl'is en tiu are'o, ili far'is kompren'ebl'e nur eg'e supr'aĵ'a'n tiu'rilat'a'n kontrol'o'n."

"Klar'e est'is al mi tamen ke la ŝutr'o aparten'ant'a al la fenestr'o situ'ant'a ĉe'kap'e de la lit'o, se oni re'fald'us ĝi'n kontraŭ'mur'e'n, ating'us lok'o'n nur du fut'o'j'n for dis'de la fulm'o'suĉ'il'o. Ankaŭ evident'e est'is ke, per'e de la est'ig'o de eg'e mal'kutim'a kvant'o da ag'ad'o kaj kuraĝ'o, oni pov'int'us en'ir'i la fenestr'o'n ek'de la suĉ'il'o. Etend'int'e la brak'o'n distanc'o'n de du fut'o'j kaj du'on'o (ni nun imag'u la ŝutr'o'n mal'ferm'it'a'n plen'larĝ'e), ŝtel'ist'o pov'int'us en'man'ig'i solid'e la lign'o'krad'aĵ'o'n. Tiam, liber'ig'int'e la ali'a'n man'o'n de ĉirkaŭ la suĉ'il'o, apog'int'e la pied'o'j'n sekur'e kontraŭ la mur'o'n kaj salt'int'e kuraĝ'e for'e'n, li pov'int'us ferm'sving'i la ŝutr'o'n. Se la fenestr'o, ni supoz'u, est'is mal'ferm'it'a en tiu moment'o, li pov'int'us eĉ si'n sving'i en la ĉambr'o'n."

"Mi dezir'as ke vi re'ten'u mens'e precip'e tio'n: mi parol'is pri eg'e mal'kutim'a grad'o da ag'ad'o kiel nepr'a antaŭ'bezon'o por sukces'ig'i tiel danĝer'a'n kaj tiel mal'facil'a'n entrepren'o'n. Est'as mi'a cel'o kompren'ig'i al vi, unu'e, tio'n ke la ag'o ebl'e far'ebl'is sed, du'e kaj ĉef'e, mi dezir'as trud'i al vi'a kompren'o la eg'e ekster'ordinar'a'n, la preskaŭ preter'natur'a'n karakter'o'n de la facil'mov'ec'o pov'int'a ĝi'n plen'um'i."

"Vi dir'os, sen'dub'e, uz'ant'e la lingv'aĵ'o'n de la jurisprudenc'o, ke, por star'ig'i mi'a'n argument'ar'o'n, mi sub'taks'u anstataŭ plen'taks'i la ag'ad'o'n bezon'it'a'n en tiu afer'o. Tio pov'as est'i la jurisprudenc'a kutim'o, sed la rezon'o ne funkci'as tiel. Mi'a fin'a cel'o est'as nur la ver'o. Mi'a tuj'a cel'o est'as vi'n konvink'i apud'ig'i tiu'n eg'e mal'kutim'a'n ag'ad'o'n kiu'n mi ĵus pri'parol'is kaj tiu'n eg'e strang'a'n strid'a'n (aŭ raŭk'a'n) kaj mal'konstant'a'n voĉ'o'n pri kies land'o'de'ven'o neni'a hom'par'o kun'konsent'is kaj en kies el'dir'ad'o neni'a silab'ad'o re'kon'ebl'is."

Instig'it'e de tiu'j vort'o'j, svag'a kaj du'on'form'a koncept'o pri la vol'dir'aĵ'o de Dupino tra'flug'et'is mi'a'n mens'o'n. Mi spert'is la sent'o'n situ'ad'i, sen kompren'pov'o, sur la rand'o de ek'kompren'ad'o. Sam'e kiel hom'o'j foj'foj'e si'n trov'as sur la rand'o de re'memor'ad'o sen, post ĉio, re'memor'pov'o. Mi'a amik'o daŭr'ig'is si'a'n diskurs'o'n.

"Vi konsci'os," li dir'is, "ke mi anstataŭ'is la tem'o'n de el'ir'rimed'o per tiu de en'ir'rimed'o. Mi intenc'is kompren'ig'i ke en'ir'o kaj el'ir'o efektiv'iĝ'is sam'manier'e, sam'lok'e. Ni nun re'ven'u al la en'aĵ'o de la ĉambr'o. Ni super'rigard'u la tie'a'j'n aspekt'o'j'n. La tir'kest'o'j de la ŝrank'o, laŭ'raport'e, est'is dis'rab'it'a'j, kvankam rest'is en ili mult'a'j vest'aĵ'o'j. La tiu'rilat'a konklud'o est'as absurd'a. Ĝi est'as nur'a konjekt'o—kaj eg'e mal'bon'senc'a—neni'o ali'a. Kiel ni ek'sci'u ke la artikl'o'j trov'it'a'j en la tir'kest'o'j ne est'is ĉio kio'n la tir'kest'o'j origin'e en'ten'is? S-rin'o Lespanajo kaj ŝi'a fil'in'o est'ig'is eg'e izol'it'a'n viv'ad'o'n, akcept'is neni'a'j'n gast'o'j'n, mal'oft'e el'ir'is en la urb'o'n, mal'bezon'is mult'a'j'n vest'o'ŝanĝ'aĵ'o'j'n. La trov'it'a'j vest'aĵ'o'j est'is sen'dub'e tiel bon'kvalit'a'j kiel ali'a'j pov'int'a'j aparten'i al la sinjor'in'o'j. Se rab'ist'o for'pren'is iu'j'n, kial li ne for'pren'is la plej bon'a'j'n? Kial ne ĉiu'j'n? Simpl'a'vort'e, kial li post'las'is kvar mil or'a'j'n frank'o'j'n por si'n super'ŝarĝ'i per pak'o da tol'aĵ'o'j? La or'o'n li jes ja post'las'is. Preskaŭ la tut'a'n sum'o'n menci'it'a'n de S-ro Minjodo, la bank'ist'o, oni trov'is sur'plank'e, en sak'o'j."

"Mi dezir'as tial for'ig'i el vi'a'j pens'ad'o'j la erar'eg'a'n motiv-teori'o'n nask'ig'it'a'n en la cerb'o'j de la polic'an'o'j per tiu part'o de la indic'ar'o parol'ant'a pri mon'o liver'it'a ĉe la dom'pord'o. Koincid'o'j dek'obl'e pli mir'ind'a'j ol tiu (liver'o de mon'o kaj murd'o efektiv'ig'it'a al ties ricev'int'o nur tri tag'o'j'n post'e) ek'est'iĝ'as ĉe ni ĉiu'j ĉiu'n hor'o'n de ni'a'j viv'o'j sen si'n atent'ig'i eĉ moment'daŭr'e. Koincid'o'j ĝeneral'e est'as fal'ig'il'o'j sur la voj'o de tiu rang'o da pens'ant'o'j eduk'it'a'j sen instru'ad'o pri stokast'ik'o, tiu probabl'o'teori'o al kiu la plej glor'a'j stud'objekt'o'j de hom'a esplor'ad'o ŝuld'as la plej glor'a'n ilustr'ad'o'n. En la nun'a kaz'o, se la or'o mal'est'int'us, tio ke oni ĝi'n liver'is nur tri tag'o'j'n antaŭ'e konsist'ig'int'us iom pli ol koincid'o'n. Tio konfirm'int'us la motiv'teori'o'n. Tamen en la ver'a'j cirkonstanc'o'j de la kaz'o, se ni supoz'u or'o'n la motiv'o de la per'fort'aĵ'o, neces'as ankaŭ juĝ'u la mis'far'int'o'n hezit'em'a idiot'o for'las'int'a kaj si'a'n or'o'n kaj si'a'n motiv'o'n."

"Re'ten'ant'e nun konstant'e antaŭ'mens'e la konsider'ind'aĵ'o'j'n kiu'j'n mi atent'ig'is al vi—tiu'n strang'a'n voĉ'o'n, tiu'n mal'kutim'a'n facil'mov'ec'o'n kaj tiu'n surpriz'a'n mank'o'n de motiv'o por murd'o tiel apart'e abomen'a—ni enket'u pri la buĉ'ad'o mem. Jen vir'in'o mort'ig'it'a per man'a strangol'ad'o kaj en'ŝov'it'a en kamen'tub'o'n kap'o'n mal'supr'e'n. Ordinar'a'j murd'ist'o'j ne util'ig'as tia'n murd'o'rimed'o'n. Des mal'pli ili si'n sen'ig'as tia'manier'e je la murd'it'o'j. En la manier'o en kiu oni supr'e'n'ŝov'is la kadavr'o'n en la kamen'tub'o'n, vi agnosk'u, est'is io eksces'e tro'ig'it'a—io nepr'e ne'akord'ig'ebl'a kun ni'a'j kutim'a'j koncept'o'j pri hom'a ag'ad'o, eĉ kiam ni supoz'u la aktor'o'j'n la plej depravaci'iĝ'int'a'j hom'o'j. Konsci'u ankaŭ kiel grand'a est'is laŭ'neces'e la fortik'o pov'int'a supr'e'n'ŝov'i la kadavr'o'n en tia'n apertur'o'n tiel per'fort'e ke la kun'ig'it'a fortik'o de plur'a'j hom'o'j apenaŭ sufiĉ'is por ĝi'n mal'supr'e'n-tir'i."

"Ni konsider'u nun ceter'a'j'n indik'aĵ'o'j'n pri la uz'ad'o de mir'ind'eg'a fortik'o. Sur la fajr'ej'o kuŝ'is dik'a'j bukl'o'j—eg'e dik'a'j bukl'o'j—da griz'a hom'har'ar'o. Tiu'j'n oni for'ŝir'is ek'de la radik'o'j. Vi konsci'as pri la grand'a fortik'o bezon'at'a por for'tir'i kun'e el la kap'o eĉ du'dek-tri'dek har'o'j'n. Vi vid'is sam'e kiel mi la koncern'a'j'n bukl'o'j'n. Ili'a'j radik'o'j (horor'a vid'aĵ'o!) koagul'iĝ'is kun er'o'j de krani'haŭt'o—nepr'a sign'o pri la enorm'a potenc'o aktiv'ig'it'a por el'radik'ig'i unu'nur'gest'e ebl'e du'on'milion'o'n da har'o'j. La gorĝ'o de la mal'jun'ul'in'o est'is ne nur tranĉ'it'a. La kap'o est'is for'tranĉ'it'a dis'de la korp'o kvankam la tranĉ'il'o est'is ordinar'a raz'il'o."

"Mi dezir'as ke vi konsider'u ankaŭ la brut'a'n feroc'o'n de tiu'j ag'o'j. Pri la ekimoz'o'j sur la korp'o de S-rin'o Lespanajo mi ne parol'u. S-ro Dumaso kaj li'a estim'at'a koadjutor'o S-ro Etjeno deklar'is ke obtuz'a il'o ili'n est'ig'is kaj ĝis iu punkt'o la sinjor'o'j eg'e prav'as. La obtuz'a il'o est'is evident'e la ŝton'a pavim'o de la kort'o sur kiu'n la viktim'o fal'is el la fenestr'o al'front'ant'a la lit'o'n. Tiu'n ver'o'n, kiom ajn simpl'a ĝi nun ŝajn'u, la polic'o mal'konstat'is pro la sam'a kial'o ke la larĝ'o'n de la fenestr'o'ŝutr'o'j ili mal'agnosk'is—ĉar, pro la najl'o'afer'o, si'a'j'n percept'o'j'n ili hermetik'ig'is kontraŭ la ebl'o ke la fenestr'o'j iam ajn mal'ferm'iĝ'is."

"Se nun, krom ĉiu'j tiu'j konsider'ind'aĵ'o'j, vi ankaŭ pri'medit'is ĝust'a'valor'e la strang'a'n mal'bon'ord'o'n de la ĉambr'o, ni nun sukces'is apud'ig'i la jen'a'j'n tem'o'j'n: surpriz'eg'a'n facil'mov'ec'o'n, preter'hom'a'n fortik'o'n, brutal'a'n feroc'o'n, sen'motiv'a'n buĉ'ad'o'n, grotesk'o'n nepr'eg'e fremd'a'n al la tut'a hom'ar'o pro ties horor'o, kaj voĉ'o'n fremd'a'ton'a'n al la orel'o'j de vir'o'j de mult'a'j land'o'j kaj tut'e mal'plen'a'n je ĉiu klar'a aŭ kompren'ebl'a silab'ad'o. Sekv'as tial kiu rezult'o? Sur vi'a'n imag'kapabl'o'n mi impon'is kiu'n instig'o'n?"

Mi sent'is ek'vibr'aĉ'i mi'a'n karn'o'n dum Dupino star'ig'is la demand'o'n. "Frenez'ul'o," mi dir'is, "plen'um'is tiu'n far'o'n. Iu delir'a mani'ul'o, for'fuĝ'int'e el najbar'a san'dom'o."

"Laŭ iu vid'punkt'o," li respond'is, "vi'a ide'o ne est'as indiferent'a. Tamen la voĉ'o'j de frenez'ul'o'j, eĉ okaz'e de ili'a'j plej sovaĝ'a'j paroksism'o'j, neniam akord'as kun tiu strang'a voĉ'o aŭd'it'a sur'ŝtup'ar'e. Frenez'ul'o de'ven'as de iu land'o kaj li'a lingv'aĵ'o, kiom ajn mal'koher'a ĉe la nivel'o de si'a'j vort'o'j, hav'as ĉiam koher'o'n de silab'ad'o. Al'don'e, la har'ar'o de frenez'ul'o ne simil'as tio'n kio'n mi nun ten'as en'man'e. Mi mal'implik'is tiu'n et'a'n tuf'o'n el la rigid'e kroĉ'int'a'j fingr'o'j de S-rin'o Lespanajo. Dir'u al mi kiel vi ĝi'n interpret'as."

"Dupino!" mi dir'is, nepr'e sen'nerv'ig'it'e. "Tiu har'ar'o eg'e strang'as. Ĝi neniel est'as hom'a har'ar'o."

"Mi ne asert'is kontraŭ'e," li dir'is, "sed antaŭ ol determin'i tiu'n punkt'o'n, mi pet'as ke vi ek'rigard'u la et'a'n krokiz'o'n kiu'n mi desegn'is sur ĉi-tiu'n foli'o'n. Ĝi est'as faksimil'a desegn'aĵ'o pri tio kio'n oni pri'skrib'is en unu part'o el la atest'aĵ'ar'o kiel 'mal'hel'a'j'n ekimoz'o'j'n kaj profund'a'j'n ung'o'kaŭz'it'a'j'n noĉ'o'j'n' sur'est'ant'a'j'n la gorĝ'o'n de Fraŭl'in'o Lespanajo kaj en ali'a part'o (tiu de S-ro'j Dumaso kaj Etjeno) kiel 'si'n'sekv'o'n da livid'a'j makul'o'j, ver'ŝajn'e fingr'o'prem'aĵ'o'j.'"

"Vi percept'os," daŭr'ig'is mi'a amik'o, dis'stern'ant'e la foli'o'n sur la tabl'o'n antaŭ ni, "ke ĉi-tiu desegn'aĵ'o pens'ig'as pri solid'a kaj fiks'it'a ten'o. Evident'as neni'a glit'ad'o. Ĉiu fingr'o re'ten'is—ebl'e ĝis la mort'o de la viktim'o—la tim'ig'a'n al'pren'o'n per kiu ĝi origin'e si'n en'fiks'is. Nun, klopod'u met'i vi'a'j'n fingr'o'j'n ĉiu'j'n, sam'moment'e, en la respektiv'a'j'n prem'sign'o'j'n tiel kiel vi ili'n vid'as."

Mi entrepren'is sen'sukces'e plen'um'i la pet'o'n.

"Ebl'e ni ne trakt'as tiu'n afer'o'n just'e," li dir'is. "La foli'o est'as stern'it'a sur eben'a surfac'o sed la hom'a gorĝ'o est'as cilindr'a. Jen lign'o'ŝtip'o kies cirkonferenc'o egal'as proksim'um'e tiu'n de la gorĝ'o. Volv'u la desegn'aĵ'o'n ĉirkaŭ ĝi kaj re'far'u la eksperiment'o'n."

Mi tiel ag'is sed la mal'facil'aĵ'o evident'is eĉ pli ol antaŭ'e. "Ĉi-tiu," mi dir'is, "est'as la mark'o de neni'a hom'a man'o."

"Nun leg'u," respond'is Dupino, "ĉi-tiu'n ekstrakt'o'n el Kuvjero."

Ĝi est'is detal'a anatomi'a kaj ĝeneral'e pri'skrib'a raport'o pri la grand'a flav'brun'a orangutan'o de Indoneziaj Insul'o'j. La gigant'a'n statur'o'n, la mir'ig'a'j'n fortik'o'n kaj ag'ad'o'n, la sovaĝ'a'n feroc'o'n kaj la imit'kapabl'o'j'n de tiu'j mam'ul'o'j ĉiu'j kon'as sufiĉ'e bon'e. Tuj mi ek'kompren'is la plen'a'j'n horor'o'j'n de la murd'o'j.

"La pri'skrib'o pri la fingr'o'j," mi dir'is, fin'leg'int'e la ekstrakt'o'n, "akord'as ekzakt'e kun la desegn'aĵ'o. Mi konsci'as ke neni'a best'o krom orangutan'o de la ĉi-tie menci'it'a speci'o pov'int'us prem'i la noĉ'o'j'n tiel kiel vi ili'n desegn'is. Al'don'e ĉi-tiu flav'brun'a har'tuf'o hav'as la sam'a'n karakter'o'n kiel tiu de la best'o de Kuvjero. Tamen mi nepr'e ne sci'pov'as kompren'i la apart'a'j'n detal'o'j'n de tiu tim'ig'a mister'o. Krom'e, du voĉ'o'j aŭd'iĝ'is en kverel'ad'o kaj unu el ili est'is sen'disput'e tiu de Franc'o."

"Prav'e! Kaj vi memor'os dir'aĵ'o'n atribu'it'a'n preskaŭ unu'anim'e al tiu voĉ'o—la dir'aĵ'o'n 'mon Dieu.' Ĉi-tiu'n, en la koncern'a'j cirkonstanc'o'j, unu el la atest'int'o'j (Montan'o, la frand'aĵ'ist'o) ident'ig'is kiel dir'aĵ'o'n de protest'o aŭ mal'aprob'o. Ĉef'e sur tiu'j du vort'o'j tial mi baz'is mi'a'j'n esper'o'j'n ating'i plen'a'n solv'o'n pri la enigm'o. Iu Franc'o konsci'is pri la murd'o. Ebl'as—efektiv'e, eg'e pli ol ebl'as—ke tut'e sen'kulp'e li ne part'o'pren'is en la sang'a event'o kiu okaz'is. Ebl'as ke la orangutan'o eskap'is de li. Ebl'as ke li ĝi'n spur'is ĝis la ĉambr'o sed, en la rezult'int'a'j mal'trankvil'ig'a'j cirkonstanc'o'j, neniam pov'int'us ĝi'n re'kapt'i. Ĝi daŭr'e ĉirkaŭ'vag'ad'as liber'e."

"Mi ne daŭr'ig'os tiu'j'n konjekt'o'j'n—ali'e mi ne rajt'as ili'n nom'i—ĉar la ombr'a reflekt'ad'o sur kiu ili baz'iĝ'as est'as apenaŭ sufiĉ'e profund'a por ke mi'a intelekt'o ili'n agnosk'u kaj ĉar mi ne sci'pov'us kompren'ebl'ig'i ili'n al la intelekt'o de ali'ul'o. Ni nom'u ili'n tial konjekt'o'j kaj ili'n alud'as tiel. Se la koncern'a Franc'o laŭ mi'a supoz'o jes ja sen'kulp'as pri tiu abomen'aĵ'o, ĉi-tiu reklam'o, kiu'n hieraŭ'nokt'e post ni'a hejm'e'n're'ven'o mi liver'is al la ofic'ej'o de La Mond'o (ĵurnal'o pri'trakt'ant'a ŝip'a'j'n afer'o'j'n kaj mult'e legat'a de mar'ist'o'j) al'ven'ig'os li'n al ni'a loĝ'ej'o."

Li trans'don'is al mi paper'foli'o'n kaj mi leg'is la jen'o'n:

"Kapt'it'a. En Bulonj'o-Arb'ar'o fru'maten'e en ..... (la dat'o de la murd'o) grand'eg'a flav'brun'a orangutan'o de Borne'a speci'o. La posed'ant'o (kiu laŭ'konstat'e est'as mar'ist'o deĵor'ant'a sur Malta ŝip'o) rajt'as re'pren'i la best'o'n post ĝi'n ident'ig'i taŭg'a'detal'e kaj pag'i kelk'a'j'n kost'o'j'n est'ig'it'a'j'n per ĝi'a'j kapt'o kaj re'ten'ad'o. Ven'u al numer'o ..... strat'o ..... Sankt'a-Ĝerman'o-Kvartal'o ..... tri'a etaĝ'o."

"Kiel ebl'is al vi," mi dir'is, "ek'sci'i ke la vir'o est'as mar'ist'o kaj aparten'as al Malta ŝip'o?"

"Mi ne sci'as tio'n," dir'is Dupino. "Mi ne cert'as pri tio. Jen tamen et'a ruband'er'o kiu, laŭ ties form'o kaj gras'a aspekt'o, funkci'is por kun'lig'i la har'ar'o'n en unu el tiu'j long'a'j plekt'aĵ'o'j kiu'n tiom ŝat'as mar'ist'o'j. Al'don'e, ĉi-tiu nod'o est'as unu kiu'n nur mal'mult'a'j hom'o'j krom mar'ist'o'j sci'pov'as est'ig'i kaj kiu propr'as al la Malt'an'o'j. Mi al'pren'is la ruband'o'n ĉe la baz'o de la fulm'o'suĉ'il'o. Ĝi ne pov'int'us aparten'i al iu ajn el la du mort'int'o'j."

"Se nun, malgraŭ ĉio, mi erar'as en mi'a'j indukt'o'j pri tiu ruband'o, tio est'as, ke la Franc'o est'as mar'ist'o deĵor'ant'a sur Malta ŝip'o, mi neni'o'n difekt'is dir'ant'e tio'n en la reklam'o. Se mi erar'as, li nur supoz'os ke mi'n de'voj'ig'is iu cirkonstanc'o pri kiu li ne pen'ad'os enket'i. Se mi prav'as tamen, grand'a avantaĝ'o ating'iĝ'as. Konsci'ant'e pri la murd'o'j, tamen sen'kulp'a tiu'rilat'e, kompren'ebl'e la Franc'o hezit'os al'respond'i la reklam'o'n kaj postul'i la re'hav'ig'o'n de la orangutan'o."

"Li rezon'os tiu'manier'e. 'Mi est'as sen'kulp'a. Mi est'as mal'riĉ'a. Mi'a orangutan'o alt'valor'as—al hom'o situ'ant'a en mi'a'j cirkonstanc'o'j, ver'a fortun'o en si. Kial mal'dispon'ig'i mi'n pri ĝi pro sen'kaŭz'a'j tim'o'j pri danĝer'o? Jen ĝi est'as, pret'a al mi'a man'pren'o. Ĝi mal'kovr'iĝ'is en Bulonj'o-Arb'ar'o, ĉe for'a distanc'o dis'de la buĉ'ad'scen'o. Kiel oni pov'us iam suspekt'i ke brut'a best'o efektiv'ig'is la mis'far'o'n? La polic'o kulp'as. Ili mal'sukces'is mal'kovr'i la plej mal'grand'a'n indic'o'n. Eĉ se ili spur'us la best'o'n, ne ebl'us al ili pruv'i mi'a'n konsci'o'n pri la murd'o aŭ kulp'ig'i mi'n pro tiu konsci'o."

"'Antaŭ ĉio, oni jes ja mi'n kon'as. La reklam'int'o mi'n nom'um'as posed'ant'o de la best'o. Mi ne cert'as ĝis kiu lim'o pov'as etend'iĝ'i li'a sci'o. Se mi mal'konsent'as de'postul'i hav'aĵ'o'n de tiel alt'a valor'o kaj kiu'n oni sci'as ke mi posed'as, mi suspekt'ig'os almenaŭ la simi'o'n. Mi kutim'as atent'ig'i nek mi'n nek la best'o'n. Mi respond'os al la reklam'o, re'hav'os la orangutan'o'n kaj ĝi'n zorg'e re'ten'os ĝis kiam for'blov'um'os tiu afer'o.'"

En tiu moment'o ni aŭd'is paŝ'o'n sur la ŝtup'ar'o.

"Pret'ig'u vi'a'j'n pistol'o'j'n," dir'is Dupino. "Tamen nek uz'u nek vid'ig'u ili'n antaŭ signal'o de mi."

La ĉef'pord'o'n de la dom'o ni antaŭ'e post'las'is en mal'ferm'ad'o kaj la vizit'ant'o, jam en'ir'int'e sen son'ig'i, antaŭ'e'n'ven'is plur'a'j'n paŝ'o'j'n sur la ŝtup'ar'o. Nun tamen li ŝajn'is hezit'i. Baldaŭ ni aŭd'is li'n descend'i. Dupino jam mov'iĝ'is pord'o'direkt'e'n kiam de'nov'e ni aŭd'is li'n supr'e'n'ven'ad'i. Li ne for'turn'iĝ'is du'a'n foj'o'n sed al'proksim'iĝ'is rezolut'e kaj frap'son'ig'is la pord'o'n de ni'a ĉambr'o.

"En'ir'u!" dir'is Dupino feliĉ- kaj bon'kor'voĉ'e.

Vir'o en'ir'is. Li est'is mar'ist'o, evident'e—alt'a, solid'a, muskol'a person'o hav'ant'a iom ĉio'risk'ul'a'n, tut'e ne sen'ĉarm'a'n mien'o'n. Li'a'n vizaĝ'o'n, eg'e sun'brul'ig'it'a'n, barb'o kaj lip'har'o'j pli ol du'on'e kaŝ'is. Li kun'port'is grand'a'n kverk'a'n klab'o'n, sed ŝajn'is ali'e sen'arm'il'a. Li riverenc'is mal'graci'e kaj dir'is al ni "Bon'a'n vesper'o'n" kun Franc'a parol'manier'o kiu, kvankam iom pens'ig'ant'a pri Nov'kastel'o, aŭd'ig'is re'kon'ebl'a'n Pariz'an ek'de'ven'o'n.

"Bon'vol'u sid'iĝ'i, mi'a amik'o," dir'is Dupino. "Ĉu mi rajt'as supoz'i ke vi al'ven'as rilat'e al la orangutan'o? Honest'a'vort'e, mi preskaŭ envi'as vi'a'n posed'rajt'o'n pri ĝi: mir'ind'e bon'eg'a kaj sen'dub'e alt'valor'a best'o. Kiom aĝ'a vi taks'as ĝi'n?"

La mar'ist'o en'suĉ'is long'a'n spir'ad'o'n, en la manier'o de hom'o ĵus for'met'int'a ne'toler'ebl'a'n ŝarĝ'o'n, kaj tiam respond'is sekur'a'voĉ'e:

"Mi hav'as neni'a'n kalkul'rimed'o'n. Tamen ĝi ne pov'as est'i pli ol kvar-kvin'jar'a. Ĉu vi ĝi'n re'ten'as ĉi-tie?"

"Ho, ne! Ĉi-tie ni ne dispon'as pri konven'a'n re'ten'uj'o'n. Ĝi sid'as en proksim'a lu'stabl'o de Duburgo-Strat'o. Vi pov'os re'hav'i ĝi'n morgaŭ'maten'e. Kompren'ebl'e, vi pret'as ident'ig'i la posed'aĵ'o'n, ĉu ne?"

"Kompren'ebl'e, sinjor'o. Mi pret'as."

"Bedaŭr'ind'e est'os dev'i mi'n sen'hav'ig'i je ĝi," dir'is Dupino.

"Mi tut'e ne atend'as ke vi est'u pri'zorg'int'a ĝi'n sen'pag'e, sinjor'o," dir'is la vir'o. "Ne rajt'as esper'i tio'n. Tre bon'vol'as pag'i rekompenc'o'n kontraŭ la mal'kovr'o de la best'o—tio est'as, konven'a'n rekompenc'o'n."

"Nu," respond'is mi'a amik'o. "Ĉio tio tre just'as, cert'e. Mi pri'pens'u! Kio'n neces'os al mi ek'hav'i? Ho! Mi dir'u al vi. Jen est'os mi'a rekompenc'o. Vi trans'sci'ig'os al mi ĉiu'j'n laŭ'ebl'a'j'n inform'aĵ'o'j'n pri tiu'j murd'o'j okaz'int'a'j en Kadavr'ej'o-Strat'o."

Dupino el'dir'is tiu'j'n last'a'j'n vort'o'j'n en tre mal'alt'a, tre trankvil'a ton'o. Egal'e trankvil'e li al'ir'is la pord'o'n, ĝi'n ŝlos'is, met'is la ŝlos'il'o'n en la poŝ'o'n. Tiam li tir'is pistol'o'n el si'a brust'o, met'is la arm'il'o'n sen la plej et'a agit'iĝ'o sur la tabl'o'n.

La vizaĝ'o de la mar'ist'o ek'ruĝ'iĝ'is, kvazaŭ li lukt'us kontraŭ sufok'iĝ'o. Li star'iĝ'is ek'salt'e, al'pren'is si'a'n klab'o'n. Tamen en la sekv'int'a moment'o li re'fal'is sur si'a'n seĝ'o'n, trem'eg'ant'e kaj el'montr'ant'e sur'vizaĝ'e kvazaŭ la mask'o'n de Mort'o mem. Neni'a'n vort'o'n li el'dir'is. Mi li'n kompat'is plen'kor'e.

"Mi'a amik'o," dir'is Dupino afabl'a'voĉ'e, "vi mal'trankvil'ig'as vi'n sen'bezon'e. Jes ja, ver'fakt'e. Ni nepr'e mal'cel'as noc'i vi'n. Mi promes'as al vi, honest'a'vort'e de sinjor'o kaj de Franc'o, ke ni neniel intenc'as vi'n difekt'i. Mi sci'as kun nepr'a cert'ec'o ke vi sen'kulp'as pri la abomen'aĵ'o'j de Kadavr'ej'o-Strat'o. Ne dec'os ne'i tamen vi'a'n iom'a'n implik'iĝ'o'n en ili. Laŭ tio kio'n mi jam dir'is, vi dev'as konsci'i ke, rilat'e al tiu afer'o, mi dispon'is pri inform'rimed'o'j kiu'j'n vi neniam pov'int'us imag'i."

"Nu, jen la situaci'o. Vi far'is neni'o'n evit'ebl'a'n—neni'o'n cert'e pov'ant'a'n vi'n kulp'ig'i. Vi sen'kulp'is eĉ pri ŝtel'ad'o en moment'o kiam vi pov'int'us ŝtel'i sen'pun'e. Vi hav'as neni'o'n kaŝ'end'a'n. Vi hav'as neni'a'n kial'o'n i'o'n kaŝ'i. Ali'flank'e, ĉiu honor'princip'o vi'n dev'ig'as konfes'i vi'a'n tut'a'n tiu'rilat'a'n sci'ad'o'n. Nun sid'as en mal'liber'ej'o sen'kulp'ul'o al kiu imput'iĝ'is krim'o kies far'int'o'n vi sci'pov'as ident'ig'i."

La mar'ist'o jam si'n re'reg'is eg'a'grad'e dum Dupino el'dir'is tiu'j'n vort'o'j'n; tamen nun en'tut'e mal'aper'is li'a antaŭ'a kondut'aŭdac'o.

"Di'o help'u mi'n!" li dir'is post mal'long'a paŭz'o. "Mi jes ja sci'ig'os al vi ĉio'n kio'n mi sci'as pri tiu-ĉi afer'o. Sed mi ne atend'as ke vi kred'u du'on'o'n el mi'a dir'ad'o. Se mi tio'n atend'us, mi est'us efektiv'e stult'ul'o. Ĉio'malgraŭ'e, sen'kulp'a mi est'as, kaj mi plen'e konfes'os eĉ dev'ont'e mort'i pro tio."

Sekv'as esenc'a'detal'e tio kio'n li raport'is.

Li vojaĝ'is last'a'temp'e en Indonezia Insul'ar'o. Band'o, al kiu li an'iĝ'is, al'ter'iĝ'is en Borne'o kaj far'is intern'insul'a'n distr'iĝ'ekskurs'o'n. Li kaj kun'ekskurs'int'o kapt'is la orangutan'o'n. Li'a kun'ul'o mort'is kaj la best'o far'iĝ'is li'a apart'a posed'aĵ'o. Post mult'e da ĝen'o, okaz'ig'it'a per la ne'brid'ebl'a feroc'o de li'a kapt'it'o dum la hejm'e'n're'ven'a vojaĝ'o, li sukces'is fin'fin'e loĝ'ig'i ĝi'n sekur'e ĉe si en Parizo. Tie, por ne al'tir'i al si la mal'plaĉ'a'n sci'vol'em'o'n de si'a'j najbar'o'j, li re'ten'is la best'o'n en pri'zorg'at'a sekur'ec'o ĝis kiam tiu re'san'iĝ'us de pied'vund'o kaŭz'it'a de sur'ŝip'e ricev'it'a split'o. Li'a fin'a cel'o est'is vend'i la simi'o'n.

Hejm'e'n're'ven'int'e de iu mar'ist'a kapriol'ad'o la nokt'o'n, aŭ pli ĝust'e la maten'o'n de la murd'o'j, li trov'is la best'o'n en'loĝ'ant'a'n li'a'n propr'a'n dorm'ĉambr'o'n en kiu'n ĝi eskap'is el apud'a kamer'o kie ĝi est'is, laŭ la supoz'o de la mar'ist'o, sekur'e mal'liber'ig'it'a. Ten'ant'e raz'il'o'n en'man'e, plen'e ŝaŭm'sap'it'e, ĝi sid'is antaŭ la spegul'o, entrepren'ant'e si'n raz'i, proced'o kiu'n antaŭ'e, sen'dub'e, tra la kamer'a ŝlos'il'tru'o, ĝi vid'is plen'um'i la mastr'o'n.

Ek'vid'int'e tiel feroc'a'n kaj tiel imit'pov'a'n best'o'n posed'i arm'il'o'n tiel danĝer'a'n, dum kelk'a'j moment'o'j, terur'it'e, la mar'ist'o ne sci'is kio'n far'i. Li jam kutim'is pac'ig'i la best'o'n tamen, eĉ okaz'e de ĝi'a'j plej feroc'a'j humor'o'j, per vip'o, kaj tiu'n li nun util'ig'is. Vid'int'e la vip'o'n, la orangutan'o tra'ir'is ek'salt'e la ĉambr'o'pord'o'n, kur'is mal'supr'e'n laŭ la ŝtup'ar'o kaj de tie, per'e de fenestr'o bedaŭr'ind'e mal'ferm'it'a, en'ir'is la strat'o'n.

La Franc'o post'sekv'is mal'esper'e. La simi'o, ankoraŭ ten'ant'e en'man'e la raz'il'o'n, halt'is foj'foj'e por rigard'i mal'antaŭ'e'n kaj gest'ad'i al si'a post'kur'ant'o ĝis kiam tiu'last'a preskaŭ ating'is ĝi'n. Tiam ĝi for'ir'is de'nov'e. Tiel-ĉi la ĉas'o daŭr'is long'a'n temp'o'n. La strat'o'j nepr'e silent'is ĉar est'is preskaŭ la tri'a hor'o de la maten'o.

Laŭ'pas'ant'e strat'et'o'n mal'antaŭ Kadavr'ej'o-Strat'o, la fuĝ'int'o ek'vid'is lum'o'n bril'ant'a'n tra la mal'ferm'it'a fenestr'o de la ĉambr'o de S-rin'o Lespanajo en la kvar'a etaĝ'o de ŝi'a dom'o. Hast'ant'e al la konstru'aĵ'o, ĝi percept'is la fulm'suĉ'il'o'n, supr'e'n'grimp'is laŭ ĝi kun ne'koncept'ebl'a facil'mov'o, al'pren'is la ŝutr'o'n, kiu est'is ĵet'it'a en'tut'e kontraŭ la mur'o'n, kaj per'e de tiu si'n sving'is plen'distanc'e sur la kap'tabul'o'n de la lit'o. La tut'a ag'ad'ar'o efektiv'iĝ'is en mal'pli ol unu minut'o. La ŝutr'o'n la orangutan'o re'mal'ferm'is pied'bat'e en'ir'ant'e la ĉambr'o'n.

La mar'ist'o inter'temp'e kaj ĝoj'iĝ'is kaj konstern'iĝ'is. Nun li eg'e esper'is pov'i re'kapt'i la brut'o'n ĉar ĝi apenaŭ pov'os eskap'i el la kapt'ej'o en kiu'n ĝi ĵus en'ir'is krom per'e de la suĉ'il'o, ĉe la mal'supr'o de kiu la posed'ant'o pov'us re'hav'i ĝi'n. Ali'flank'e li mult'e pri'tim'is kio'n pov'us far'i la simi'o en la dom'o. Tiu last'a pens'ad'o instig'is la vir'o'n daŭr'e post'sekv'i la fuĝ'int'o'n. Fulm'suĉ'il'o'n oni pov'as facil'e laŭ'grimp'i, precip'e mar'ist'o. Kiam li ating'is tamen la nivel'o'n de la fenestr'o, kiu situ'is mal'proksim'e mal'dekstr'e, li'a supr'e'n'ir'ad'o ĉes'is. Ĉio kio'n li pov'is far'i est'is klin'iĝ'i mal'dekstr'e'n por iom ek'vid'i la intern'o'n de la ĉambr'o. Tiu ek'vid'o preskaŭ fal'ig'is li'n de sur la suĉ'il'o pro tro'ig'o da horor'o.

En tiu moment'o inter'romp'is la nokt'o'n tiu'j aĉ'a'j ŝir'kri'eg'o'j ek'mal'dorm'ig'int'a'j la loĝ'ant'o'j'n de Kadavr'ej'o-Strat'o. Sinjor'in'o Lespanajo kaj ŝi'a fil'in'o, sur'port'ant'e dorm'vest'aĵ'o'j'n, ver'ŝajn'e pri'okup'iĝ'is aranĝ'ant'e dokument'o'j'n en la jam menci'it'a fer'kofr'o antaŭ'e rul'it'a en la mez'o'n de la ĉambr'o. Ĝi est'is mal'ferm'it'a kaj ties en'hav'aĵ'o'j kuŝ'is apud'e sur la plank'o. Dev'as est'i ke la viktim'o'j sid'is mal'al'front'ant'e la fenestr'o'n kaj, juĝ'ant'e laŭ la et'a temp'o'daŭr'o for'pas'int'a inter la en'ir'o de la best'o kaj ili'a'j ŝir'kri'eg'o'j, oni rajt'as supoz'i ke ili ne tuj ĝi'n ek'vid'is. La klak'son'o'n de la ŝutr'o ili atribu'int'us kompren'ebl'e al la vent'o.

Kiam la mar'ist'o en'rigard'is, la best'eg'o jam al'pren'is Sinjor'in'o'n Lespanajon per la har'ar'o (kiu est'is mal'fiks'a ĉar ŝi komb'is ĝi'n) kaj sving'is la raz'il'o'n antaŭ ŝi'a vizaĝ'o, imit'ant'e barbir'a'j'n gest'o'j'n. La fil'in'o kuŝ'is stern'it'e kaj sen'mov'e, sven'int'e. La kri'eg'o'j kaj barakt'o'j de la mal'jun'ul'in'o (dum kiu'j la har'ar'o est'is for'ŝir'it'a de sur ŝi'a kap'o) fin'ag'is ŝanĝ'ant'e la ver'ŝajn'e pac'a'j'n cel'o'j'n de la orangutan'o en koler'a'j'n entrepren'o'j'n. Per unu rezolut'a sving'o de si'a muskol'a brak'o ĝi preskaŭ for'tranĉ'is ŝi'a'n kap'o'n dis'de ŝi'a korp'o. Kiam la best'o ek'vid'is sang'o'n, ĝi'a koler'o pli'grand'iĝ'is en delir'o'n. Grinc'ig'ant'e la dent'o'j'n, flagr'ig'ant'e kvazaŭ'a'n fajr'o'n el la okul'o'j, ĝi atak'is la korp'o'n de la fraŭl'in'o, en'fiks'is si'a'j'n tim'ig'a'j'n ung'eg'o'j'n en ŝi'a'n gorĝ'o'n, ili'n re'ten'is tie ĝis kiam ŝi mort'is.

Ĝi'a'j nomad'a'j kaj sovaĝ'a'j rigard'o'j ating'is en tiu moment'o la kap'o'n de la lit'o super kiu nun vid'ebl'is la vizaĝ'o de ĝi'a mastr'o, rigid'a pro horor'o. La frenez'o de la best'o, kiu sen'dub'e daŭr'e memor'is la terur'a'n vip'o'n, tuj'eg'e ŝanĝ'iĝ'is en tim'eg'o'n. Nun pri'konsci'ant'e si'a'n pun'ind'a'n kulp'o'n, ĝi ŝajn'is dezir'i kaŝ'i si'a'j'n sang'a'j'n far'o'j'n kaj salt'et'is ĉirkaŭ la ĉambr'o en kriz'o de nervoz'a ekscit'iĝ'o, fal'ig'ant'e kaj romp'ant'e la mebl'o'j'n sur'voj'e, for'tren'ant'e la lit'o'n de sur ties kadr'o. Rakont'o'fin'e, ĝi ek'pren'is unu'e la kadavr'o'n de la fil'in'o, supr'e'n'ŝov'is ĝi'n en la kamen'tub'o'n kie ĝi post'e mal'kovr'iĝ'is, tiam tiu'n de la mal'jun'ul'in'o kiu'n ĝi tuj for'lanĉ'is kap'o'n antaŭ'e'n tra la fenestr'o.

Dum la simi'o al'proksim'iĝ'is la fenestr'o'klap'o'n kun si'a mutil'it'a ŝarĝ'o, la mar'ist'o kaŭr'is ŝok'it'e sur la suĉ'il'o kaj mal'supr'e'n'glit'ant'e (ne grimp'ant'e) laŭ ĝi'a long'o, re'ven'is hast'e hejm'e'n, tim'eg'ant'e la sekv'o'j'n de la buĉ'ad'o kaj ĝoj'e rezign'ant'e, en si'a terur'o, ĉiu'n zorg'o'n pri la sort'o de la orangutan'o. La vort'o'j aŭd'it'a'j de la hom'o'j sur la ŝtup'ar'o est'is la horor-kaj-tim'plen'a'j ek'kri'o'j de la Franc'o inter'miks'it'a'j kun la demon'a babil'aĉ'ad'o de la brut'o.

Mi hav'as preskaŭ neni'o'n por al'don'i. Dev'as est'i ke la orangutan'o eskap'is el la ĉambr'o per'e de la suĉ'il'o ĵus antaŭ ol oni en'romp'is la pord'o'n. Ĝi ferm'is la fenestr'o'n sen'dub'e ĝi'n tra'pas'ant'e. Kapt'is ĝi'n post'e la posed'ant'o mem kiu vend'is ĝi'n kontraŭ alt'eg'a mon'sum'o ĉe Botanik-Ĝarden'o (kiu ampleks'as la Pariz'an best'o'ĝarden'o'n). Lebonon oni tuj liber'ig'is post ni'a rakont'o pri la cirkonstanc'o'j (kun kelk'a'j koment'o'j de Dupino) ĉe la buro'o de Polic'a-Prefekt'o. Tiu funkci'ul'o, kvankam tre plaĉ'is al li mi'a amik'o, ne sukces'is kaŝ'i si'a'n ĉagren'o'n pri la evolu'turn'iĝ'o de la afer'o kaj si'n permes'is iom sarkasm'iĝ'i pri la soci'a mal'dec'o de hom'o'j mal'bon'vol'ant'a'j atent'i si'a'j'n propr'a'j'n afer'o'j'n.

"Li parol'u," dir'is Dupino, opini'ant'e ke ne neces'as respond'i. "Li diskurs'u. Tio sen'zorg'ig'os li'a'n konscienc'o'n. Sufiĉ'as al mi est'i venk'int'a li'n en li'a propr'a kastel'o. Tamen, ke li mal'sukces'is solv'i tiu'n mister'o'n ne est'as mir'ind'aĵ'o kiel li supoz'as, ĉar ver'fakt'e ni'a amik'o prefekt'o est'as tro ruz'a por est'i profund'a. Li'a saĝ'ec'o hav'as neni'a'n daŭr'o'kapabl'o'n. Ĝi est'as en'tut'e kap'o kaj neniel korp'o, tiel kiel ni vid'as en bild'o'j pri Deino Laverno, aŭ, pli bon'e, en'tut'e kap'o kaj ŝultr'o'j, sam'e kiel gad'fiŝ'o. Sed li est'as bon'a est'aĵ'o, fin'fin'e. Li plaĉ'as al mi precip'e pro majstr'a ĵargon'manovr'o per kiu li akir'is si'a'n fam'o'n kiel geni'ul'o. Mi vol'as dir'i li'a manier'o de nier ce qui est, et d'expliquer ce qui n'est pas (ne'i tio'n kio est'as kaj klar'ig'i tio'n kio ne est'as)."